درود و سلام حضور دوستان و علاقمندان گرانقدر وبلاگ بولوت!
به نسبت تغییرات اخیر در بلاگفا و معاذیر تخنیکی که باعث از دست رفتن بیشترِ مطالب مهم علمی و ادبی ما گردید، این وبلاگ را به سایت مبدل ساختیم. بناً، منبعد از این دریچه در خدمت خواهیم بود.
این مسندنشین دانش و عدالت در سال 1237 خورشیدی درگذر کارگرخانۀ اولوسوالی اندخوی متولد گردید. آموزش های نخستین را در مدارس باباولی اندخوی و ملا اکه (ابن یمین شبرغانی) فرا گرفت. در چهارده سالگی عازم سرزمین فرهنگ پرور بخارا شده، کسب دانش نمود. پس از طی یک دورۀ تحصیلی در مورد تدریس کتب معتبر علوم دینی، چون: فقه، اصول فقه، تفسیر، حدیث، منطق، فلسفه، بدیع، بیان، معانی، علم کلام، حکمت، عقاید، عرفان و...، گواهینامه بدست آورده، به زادگاهش اندخوی برگشت. بار اول حسب لزوم دید مراجع ذیصلاح در محکمۀ شرعی میمنه مرکز ولایت فاریاب بر مسند قضا تکیه زده، بعداً به اثر ابراز لیاقت به اساس فرمان امیر عبدالرحمن خان به حیث قاضی دارالقضای کابل مقررگردید. عضویت شورای خاص (مشاوریت دینی) را نیز کسب نمود. در رابطه به اجرای امور قضایی مهر خود را با عبارت (یاالله بابامراد قاضی دارالقضای کابل سنه 1316 هـ. ق.) زینت بخشیده، وثایق شرعی را مهر کرد...
وقتی با خیر محمد چاووش ملاقات میکنید، انسانی حلیم و متواضع و در عین زمان با مناعت و سربلند را در برابر خود می‌بینید. مناعت نفس و غرور مشروع انسانی او در عین فروتنی، از اعتماد به نفس و روحیۀ بلند اتکا به خود و باورهای ملی او سرچشمه می‌گیرد. یکجا با این روحیه، پیگیری در کار، عشق و علاقۀ پایان ناپذیر به موسیقی ملی و باور به موفقیت درین ساحه او را از دیگران متمایز میسازد. آهسته و شمرده حرف میزند، با قاطعیت از فکر و نظر خود دفاع میکند، شوخ طبع و بذله‌گو است، با تبسم و صمیمیت شما را استقبال میکند.
چاووش از سعی و تلاش برای رسیدن به مأمول خسته نمی‌شود، برای دستیابی به هدفی که در برابر خویش قرار داده، راههای دشوار و مشکلات را پشت سر می‌گذارد...
سدۀ سیزدهم هجری یا قرن نوزدهم میلادی در سرزمین افغانستان کنونی دورانی است که با خانه جنگی ها میان پسران تیمورشاه درانی سدوزایی بر سر قدرت و پس از آن کشمکش میان پسران امیر دوست محمد خان محمد زایی برای تصاحب تاج و تخت و نیز با مبارزۀ مسلحانۀ مردم بر ضد استعمار انگلیس تشخص می یابد. در این روزگار بی ثبات و پُر تنش زندگی اقتصادی و وضعیت اجتماعی مردم این سرزمین به پیمانۀ رقتباری نابسامان و طاقت فرسا گردیده بود. بنابر این طبیعی است که از بالنده‌گی فرهنگ معنوی از جمله شعر و ادب سخنی هم نمیتوانست در میان باشد. با این وجود سنت دیرینۀ ادبی پا برجا در این مرز و بوم نمیتوانست در این دورۀ پُرآشوب نیز نماینده‌گان خلف الصدق خود را نداشته باشد. اینجاست که در گوشه و کنار این سرزمین نویسنده‌گان و شاعران البته نه بدان پیمانۀ دوره های شگوفایی فرهنگی پیشین، اما در سطح خود مشغول آفرینشگری ادبی بودند. چنانکه مؤلف کتاب «سیری در ادبیات سدۀ سیزدهم» (محقق حسین نایل) خاطرنشان میسازد، در این سده وجود بیش از سه صد شاعر و آفرینشگر ادبی در سطوح مختلف تثبیت گردیده است که از بیشترین آنان آثار ارزشمندی در دست هست. یکی از این شاعران ایجادگر و خامه پردازان برجسته در این عصر همانا میرزا نیازی بلخی سرایشگر دو زبانه (ذواللسانین) بوده است که تا کنون از زنده‌گینامه و آثار بارور وی اطلاع کمتری در اختیار داریم. بنابر این، این قلم بدان شد تا نیمرخی از زندگانی و آفریده های ادبی وی را برای دوستداران ادبیات کشور و کافۀ ادبدوستان شناسا نماید تا این کار دیباچه‌یی باشد برای کارهای پژوهشی گسترده‌تر آینده در این راستا...
اوزبيك تيلي و ادبياتي آسمانيده ينه بير پارلاق يولدوز پارلهي باشلهدي. اوشبو پارلاق يولدوز نامي «دبستان محبت» دير. دبستان محبت رحمتلي مولوي محمد عوض ندرت اندخويي نينگ ايلك شعري توپلمي دير. اوشبو اثر (38) بيت (صفحه) دن عبارت بوليب، (34) پرچه اوزبيكي و دري شعرلرني اوز ايچيگه آلهدي.
ديمك بو كتاب هجري قوياش 1392 نچی ييل ذواللسانين شاعر، قلم اربابي و تنيقلي يازووچي و محقق استاد محمد امين متين اندخویی نظري آستيده (1000) نسخه ده چاپ ايتيليب، رحمتلي مولوي ندرت نينگ اوغيللري- حاجي رحمت الله و عزت الله همتي بيلن «صورتگر» چاپخانه سيده باسيليب چيققن...
سالهای درازی از آن روزی میگذرد که نمایشنامۀ «میراث» نوشتۀ روان شاد استاد عبدالرشید لطیفی در بهار سال 1322 خورشیدی در شهر کابل به نمایش در آمد. در کنار شخصیت های دیگری که در جغرافیای هنری این نمایشنامه میزیستند، میرزایی کم سواد و پُر ادعایی نیز فرصت زیستن یافته بود. نقش این میرزا را به جوانی داده بودند، تازه راه یافته به تیاتر، که هنوز او را در این اقلیم نامی و نشانی نبود. امروز آن جوان در پلکان هشتاد ساله گی ایستاده است، چنان تندیسی با مشعلی از نام و نجابت. چنان فاتحی بر سکوی پیروزی و افتخار! و این جشن هشتاد ساله گی بر او مبارک باد! هر چند به تعبیری از شمس تبریز مبارک خود، اوست، ایام می آیند تا بر چنین کسانی مبارک شوند!
استاد عبدالقیوم بیسد گویی با «میراث» تیاتر آغاز یافته است. به زبان دیگر استاد عبدالرشید لطیفی از «میراث» تیاتر در همان روزگاران نوجوانی به او سهمی داده است. چنین است که استاد بیسد، پیوسته این کوله بار سنگین را عاشقانه بر دوش کشیده. شاید بهتر باشد بگویم که او پیوسته این مشعل را به پیش برده است تا هیچگاهی تاریکی بر روشنایی پیروز نگردد. از گذشته ها گفته اند آنجا که تاریکی سایه انداخته است باید چراغی افروخت...
بوندن یَریم عصر آلدین، مصر و عرب دنیاسی نینگ بویوک ادیب و یازوچیسی دوکتور طاحا حسین «الکاتب المصری» مجله سیده، عرب دنیاسیده حقیقی ادیب بار می؟ دیگن سوالنی اؤرته گه تشلب اونگه جواب قیدیرگن ایدی.
او، نظرده توتگن ادیب، تنیلگن شخصیّت، قاموسی معلومات، یوکسَک عقل، عالی تفکر، سیزگیر روح، کینگ دنیا قره ش، چُوقور تصوّر، لطیف تخیل و تیل بوییچه کوچلی بدیعی افاده اُسلوبیگه ایگه بؤلگن حالده، اؤز ملتی نینگ روحیتی، پسیکولوژی سی، ایجابی و سلبی تامانلری، اودوم- عنعنه لری، ملی و معنوی قدریتلری (ارزشلری)، ترقیات باسقیچلری و تأریخی یوتوقلری و فاجعه لرینی هر تامانلمه انگلب آلیب اولرنی تحلیل و تجزیه منشوریدن اؤتکزگندن کیین، واقعلیککه ایریشیش استعدادیدن بهره مند بؤلیشی کیره ک ایدی...
سه سال قبل در همین روز مورخ اول سنبلۀ 1389 هجری خورشیدی مطابق 23 آگست 2010 میلادی، یکی از آموزگاران نستوه، توانا و شخصیت بزرگ و مدبر علمی معارف کشور مرحوم استاد شادروان الحاج محمد صالح پیمان از روی بعضی مدارک به سن 96 سالگی و به روایات دیگر افزون از یک قرن زندگی خود، با اقتضای تقدیر و سوء تدبیر بعد از سپری نمودن چند روزی در بستر مریضی، رخت سفر بسوی منزل ابدیت بستند و به سرای جاودانی شتافتند و به رحمت ایزدی پیوستند. روح ایشان شاد، یاد شان گرامی باد!
شادروان الحاج محمد صالح پیمان همچون پدر مهربان و استاد یگانۀ زمان که در ارتقاء مدارج کمال چنان مقام اعلی گرفته بود که از مدح و وصف و از قوۀ تحریر قلم و ایراد زبان من بیرون است. الحق حد تعظیم و تکریم همان است و قدر جاهش و مرتبۀ شأن و جلالش و مرتبت علم و فضیلتش و کمال تدبیرش و شناخت نفس شریفش، عزم متین و ارادۀ قوی و مبارزۀ خستگی ناپذیرش در راه عدل عدالت، بر حق او زیاده از آنست که در تحریر و ایراد و بیان من مسکین درآید...
سرای مُلک خانم چغتای اولوسیگه منسوب مغول خانلریدن قازان‌خان نینگ قیزی بولیب، میلادی 1341 ییلیده توغیلگن. قازان‌خان تخت‌دن عزل ایتیلیب، قتل قیلینگن چاغده سرای مُلک خانم هلی بیش یاشده ایدی.
سرای مُلک خانم بلاغت‌گه ایتگچ، 1355 ییلده ماوراءالنهر حکمداری نینگ نبیره‌سی امیر حسین اونی اوز نکاحیگه کیریتدی. 1370 ییلیده صاحبقران تیمور جنگده امیر حسین‌نی ینگییب، اونی قتل قیلدیرگچ، ماوراءالنهر حکمرانلیگی‌نی اوز قولیگه آلدی. طبیعی که، امیر حسین نینگ بیر نیچه خاتون‌لری بولیب، حرمی نینگ اولوغ بیکه‌سی ترمه شیرین خان نینگ قیزی سیوینج قوتلوق آغه ایدی.
صاحبقران امیر تیمور مقتول نینگ حرمی‌ده‌گی ملکهلر اره‌سیدن قازان‌خان نینگ قیزی، سرای مُلک خانم، بیان سولدوز نینگ قیزی اولوس آغه، خضر یسوری نینگ قیزی اسلام آغه و همده تغای تورکان خاتوننی تنلهب آلیب، ایده مدتی اوچ آی اوتگچ، اوز نکاحیگه کیریتدی...
دانشمندان، نویسنده گان، شاعران و هنرمندان منسوب به ملیت هائیکه در وطن عزیز ما زنده‌گی دارند، بخصوص ملیت اوزبیک قرنهای متمادی بخاطر غنامندی فرهنگ مان آثار زیادی ایجاد کرده اند و از آنها به میراث رسیده، نسل به نسل مورد استفاده قرار گرفته است. این واضح است آنها بخاطر رشد و انکشاف هنر سهم خود را ادا کرده اند.
امروز بسیاری از هنرمندان ما را می شناسند، اما درباره زنده‌گی و فعالیتهای آنها معلومات ندارند. شفیع عظیمی یکی ازین چهره های شناخته شده هنری است. آهنگهای که او ایجاد نموده سالها روح و روان مردم ما را آرامش بخشیده، بدل خوشی داده و آرزو امید ها را زنده کرده است.
شفیع عظیمی سالهای سال به این طرف در ساحۀ هنر فعالیت نموده. ما در مقالۀ کوتاه درباره زنده‌گی و برخی از فعالیتهای او معلومات میدهیم...
حاجی عبدالرحیم اوغلی صدرالدین «انتظار»، ۱۳۲۲ نچی هجری قویاش ییلیندا، سرپل کئنتی نینگ عربخانه گذرینده بول آجونغا کوز آچمیشتیر. او، اوزونونگ یاراتتیغی پیشیغ و یوکسئک آنغلاملی قوشوغلاری یانیندا آوغانیستان رادیو و تلویزیونی آرقالی تارقاتتیغی تاتیغ سئسی بیرله اوقودوغو کویلری بیرله ده، ییللاردان بئری آوغانیستانلی تورکلر آراسیندا بیر سابلیغ شاعر و تاتیغ سئسلی ییراغو (قوشوغچو، موسیقیچی) تانیلیب، سئودئکلرینینگ کونگلونده شین (تخت) قوروب کئلمئکته دیر.
انتظار ایلک مکتبنی سرپلده بیتتیردئکتئن کئیین، بیلگیسینی آرتیرماق اوچون مزارشریف یولوغا توشوب، اوردا کی اسدیه دارالعلومی ده سئکیز ییل اوقودوقتان سونغرا ۱۳۴۴ نچی ییلدا اوگره تیمینی آداغلاب سرپل گه قایتیب کئله دی.
شاعریمیز مدرسه ده اوزچاغینینگ اونلو بیلگه لرینده ن تانیلمیش حرمتلی مولوی محمد حنیف «حنیف» نینگ بیلگیلرینده ن آسیغلاندیغینی بیلدیریرکئن، کئندینی قاضی ضیأ الدین «ضیا»، الحاج قاری محمد عظیم «عظیمی سرپلی» بیرله استاد غلام محمد «خدیم» نینگ شاگردی دئب ده تانییدی...
استاد عبدالله تاشقین عالم اوغلی 1332 هجری شمسی ییل قندوز ولایتی نینگ سه درک قریه سیده بیر دهقان عایله ده دنیاگه کیلگن. باشلنغیچ، اورته و ثانوی تعلیم اوقیشلرینی قندوزده گی شیرخان ناملی لیسه ده توگه تگچ. 1350-1351 ییلیگه قدر ملی بانک موسسه نینگ شیرخان بندرده گی اداره باشلیغی بولیب ایشله گن. 1351 ییلدن قیته اوقوشینی دوام ایتیریش نیّتیده اوقتوچی تربیه لش عالی موسسه سیده قبول قیلینه دی. 1353 نچی ییل اوشبو موسسه نینگ تیل و ادبیات بولیمیدن فارغ بولیب، قندوزده گی مرکزی اورته مکتبگه معلم بولیب تعینلنه دی. 1370 نچی ییلدن معارف وزیرلیگی قاشیده، ینگی آچیلگن اوزبیک تیلی دیپارتمنتی نینگ علمی خادمی بولیب، ایشگه کیره دی. اوزبیک تیل و ادبیاتی اوقیش قوللنمه و درسلیکلر تیارله شده خدمت قیله باشله دی. دیپارتمنت اعضالری بیرگه لیگیده، بیرینچی صنفدن تا آلتینچی صنفگه قدر اوزبیک تیلی و اوقیش کتابلرینی مؤلفی صفتیده خدمت قیلیب کتابلرنی چاپ ایته دی. و 1991 میلادی ییلدن افغانستانده باشله نگن ناقرارلیک طفیلی افغانستاننی ترک ایتیشگه مجبور بولیب، اوز عایله اعضالری بیلن بیرگه، 1992 نچی ییلی اوزبیکستان اولکه سیده مهاجر بوله دی و شو ییرده 2008 ییلیگه قدر حیات کیچیره دی...
وطن سیور شاعر، ژورنالیست و اجتماعی شخصیت محمد امین اوچقون، هجری 1310 ییل فاریاب ولایتی نینگ قورغان تیپه سیده توغیلیب، باشلانغیچ تعلیماتنی اوز آته سی مرغیلانلیک مرحوم قاری سلطان دن آلگندن کیین، میمنه ده گی مرحوم مولوی محی الدین مرغینانی دن صرف و نحو قاعده لرینی، شونینگدیک عرب تیلی و فقه علمی نینگ باشلانغیچ اصوللرینی اورگندی. او میمنه ده یشاوچی سرپللیک شاعر و ادبیات شناس عالم مرحوم غلام محمد خدیم (اول لری غلام محمد عبهر) دن شعر و ادبیات بوییچه کوپ نرسه لرنی اورگنیب، اونینگ مخلص شاگردلریدن بیری گه ایلندی.
محمد امین اوچقون 1328 ییل اوز عایله سی بیلن قطغن ولایتی گه تیگیشلی قندوز شهری گه کوچیب کیلیب اقامت اختیار قیلگن. علوم شرعیه نی کینگ کولمده اورگه نیش اوچون «قندوز خیابانی مدرسه سی» گه کیریب تحصیلنی دوام بیرگن، عین حالده تورکی و فارسی ادبیات بوییچه کینگ معلومات گه ایگه بولیش مقصدیده علیشیر نوایی، فضولی، بابر، مشرب، بیدل، سعدی، حافظ، رومی و باشقه کلاسیک شاعرلر اثرلرینی مطالعه قیلیش گه باشلگن و اوز ادبی ایجادی اوچون اولردن الهام آلگن...
بابر کلتوری انجمنی نینگ تعزیت و تسلیت پیامی
اوزبیک خلقی نینگ فدایی فرزندی، تنیقلی ژورنالیست، شاعر و یازوچی محمد امین اوچقون حیات بیلن خیرلشدی، کمال تأثر و تأسف بیلن عایله اعضالریدن مرحوم محمد امین اوچقون نینگ قیغو والم گه توله وفات خبرینی ایشیتیب، غصه و غم گه چومیلدیک.
خلقیمیزنینگ بو ممتاز و صادق فرزندی اوزاق مدتلی خسته لیک عاقبتیده سه شنبه 27 حمل 1392 ییل (16 اپریل، 2013 ییلی) کیچقرون ساعت 3 دن 5 دقیقه اوتگنده، حیات بیلن وداعلشیب، عایله اعضالری و برچه میزنی داغده قالدیردی.
مرحوم نینگ جنازه سی بوگون سه شنبه 27 حمل (16 اپریل) ساعت 5 آقشامده استانبول شهریده گی «ایوب سلطان» مقبره سیده دفن ایتیلدی.
مرحوم محمد امین اوچقون نینگ عالمدن اوتیشی، اونینگ عایله سی، قوم- قرینداشلری، دوستلری، اوزبیک ضیالیلری و شونینگدیک افغانستان فرهنگی دنیاسی اوچون جبیره قیلیب بولمیدیگن بیر یوقاتیش بولدی...
میرزا اولوغ بیگ میلادی 1394 ییل 22 مارچ ده، ایران نينگ غربیده گی سلطانیه شهريده امیر تیمورنینگ حربی یوریشلری پیتیده توغیلگن. تؤرت یاشیدن باشلب اونینگ تربیه سی بیلن بوویسي سرای ملک خانم و بابا سی تیمور شغل لنديلر. اولوغ بیک که شاعر محمد صالح نینگ باباسي امیر شاه ملک مربّیلیک قیله دي. امیر تیمور سیوملی نبیره سینی سفرلرده، یوریشلرده هم بیرگه آلیب یورگن. تیمور وفاتیدن سؤنگ 15 يشر اولوغ بیک سمرقند حاکمی بؤله دی. پایتختی هرات بؤلگن خراسان دولتی نی اؤزی باشقره دی. اولوغ بیک اؤز اطرافیگه «اؤز دوری نینگ افلاطوني» دیب نام آلگن قاضی زاده رومي (اولوغ بیک اونی اؤزیگه استاد دیب بیلگن) ریاضيدان و استرونوملر علی قوشچی، منصور کاشی، بیرجندی، میرام چلبی، غیاث الدین جمشید کبی عالملرنی جمعلگن. سمرقندده گی آبِ رحمت سایی یاقه سیده 3 قبتلی، بلندلیگی 50 متر بؤلگن رصد خانه قوردیریب، اونده 1018 ته یولدوزنینگ موضعلرینی انیقلشگن. اولوغ بیک اؤغلی عبداللطیف راضیلیگی بیلن 1449 ییلی یول لنگن قاتل عباس تمانیدن اؤلدیریلگن. اثرلری: «زیج جدید کورگانی»، «رسالۀ اولوغ بیک»، «تؤرت اولوس تاریخی» و باشقه لر...
با نهايت تأسف و تأثر اطلاع یافتیم که امروز مورخ 15.03.2013 میلادی، محترم داکتر عبدالرحیم یلقم جهان فانی را وداع گفته است. بنیاد اجتماعی و فرهنگی بیانی درگذشت این مرد فداکار را یک ضایعۀ بزرگ در ساحۀ طبابت و ادبیات میداند. مرگ نابهنگام مرحوم داکتر عبدالرحیم یلقم اندخویی را که در اثر سکته قلبی اتفاق افتاده به فامیل و بازماندگان شان تسلیت عرض نموده، جنت فردوس به مرحومی رجامندیم. مرحوم داکتر یلقم در سال 1362 از طب کابل فارغ و تا تاریخ 22 حوت امسال در سخت ترین شرایط در ولسوالی های دور دست افغانستان صادقانه در خدمت مردم قرار داشتند. اخیراً یک جلد کتاب جراحی عمومی از تجاربش اقبال چاپ یافته بود. روحش شاد باد!
برای معلومات بیشتر در مورد این شخصیت فداکار و میهندوست، خواستیم فشردۀ زندگینامۀ شانرا به مطالعۀ عزیزان قرار دهیم:
دکتور عبدالرحیم «یلقم» در قریه کهنه قلعۀ ولسوالی اندخوی در 28 حوت سال 1334 هجری شمسی دیده به جهان کشود. پدرش ملا عبدالرحمن یکی از متنفذین قوم ایدباش در قریه کهنه قلعه در زمان خود بود. او پنج ساله بود که توسط پدرش محمد اسمعیل از (کرکی) ترکمنستان در وقت فرمانبرداری استالین به افغانستان مهاجر شده بود...
خواند میر مؤرخ بسیار معتبر و پُرکار و نویسنده و شاعر خوب است که بتصریح خود او در حبیب السیر(1)، دستور الوزراء(2) و مکارم الاخلاق(3) نامش غیاث الدین فرزند همام الدین مشهور و ملقب به خواند میر است.
پدرش خواجه همام الدین فرزند خواجه جلال الدین محمد فرزند برهان الدین هروی وزیر محمود فرزند سلطان ابو سعید تیموری پادشاه بدخشان است.(4)
مادرش دختر میر خواند مؤرخ و نویسندۀ کتاب معروف «روضةالصفا» است که به عمر 66 سالگی در دوم ذیقعده (903) در هرات وفات کرد و در پهلوی مزار شیخ بهاء الدین عمر مدفون گردید، و به این سبب خود را به نسبت فرزندی و او را بعنوان پدری و «ابوی مخدومی» خطاب میکرد و همین امر موجب اشتباه بعضی شده است که خواند میر را فرزند صلبی میر خواند توهم کرده اند و حال آنکه خود را او در «حبیب السیر» (مجلد سوم، جزو سوم، صفحۀ 329 طبع تهران) در شرح حال سید برهان الدین خاوند شاه پدر صاحب «روضةالصفا» وجه قرابت خود را با او تصریح میکند، با این قرار که می گوید:
«از سید برهان الدین خاوند شاه سه پسر ماند، یکی امیر خواند محمد یعنی صاحب روضةالصفا (که والد بزرگوار والدۀ مسود اوراق است.) دیگر سید نظام الدین سلطان احمد که در خدمت سلطان بدیع الزمان میرزا منصب صدارت داشت. سوم سید نعمت الله که مجذوب متولد شد، یعنی اختلال مشاعر داشت.»
...الخ و در شرح حال میر خواند میگوید: «راقم حروف نسبت به آن حضرت علاقۀ فرزندی ثابت دارد و بزبان گستاخی خود را در سلک شاگردانش میشمارد...
تولیق اسمی شریفلری محمد ابن محمد ابن محمد الماتریدی السمرقندی. ماترید سمرقند یقینیده گی قشلاقلردن بیری نینگ نامی. او حاضرده بوزیلگن شکلده متریت دیه اتله دی. اصلیده ایسه، منبعلرده ایتیلیشیچه، قشلاق نینگ نامی عربچه «ماترید؟» سوزیدن آلینگن. معناسی «نیمه دیماقچی سن؟» دیر. ایتیشلریچه، شیخ ابو منصور کلام علمیگه رجوع قیلگن پیتلریده شاگردلری کوپه یب کیتگن و اولر اوزارا بحث قیلگنلریده بیر بیرلریگه عرب تیلیده کوپینچه «ماترید؟» دیب مراجعت قیلگنلر. شوسوز کوپچیلیک قولاغیگه تیز-تیز چلینیبیرگچ، شیخ شاگردلرینی ماتریدیلر، قشلاق نامی نی ایسه ماترید دیب اته ی باشله گنلر.
نسبلری پیغمبریمیز محمد(ص) مکۀ مکرمه دن مدینۀ منوره گه هجرت قیلیب اوز اویدن جای بیرگن مشهور صحابی، ابو ایوب خالد ابن زید ابن کلاب الانصاری حضرتلریگه باریب یته دی، دیب نقل قیله دیلر. بونسبتنی بعضی مؤرخلر رد إیتگن لر. (ماتریدی نینگ تورک می عرب می بولگنلیگی عالملر آره سیده تارتیشیلیب کیلگن بیر خصوص...
عزیز اولکه میز افغانستان نقاشلیک هنری نینگ یېتوک اکادمیک سیماسی پروفیسور غلام محمد میمنه گی یورتیمیز تانیقلی سیمالری نینگ کۉپ قیره لی شخصیت لریدن سنه له دی. رحمتلی پروفیسور بویوک داهی هنرمند، پارلاق اجتماعی و فرهنگی شخصیت، قۉرقمس ترقی خواه سیاسی کوره شچن همده شعر و ادبیاتگه مشتاق استعدادلی شاعر اېدی.
بیز اوشبو یازویمیزده پروفیسور غلام محمد میمنه گی شخصیتی نینگ پارلاق سیاسی قیره سی همده فعالیتلری حقیده سۉز یورتیماقچیمیز.
بیرنچیدن شو نکته نی اېسلش کېره ک که، پروفیسور غلام محمد میمنه گی اساساً استبداد و ستم تابانی (پاشنه) آستیده اېزیلیب، قربان بۉلگن خاندانگه تېگیشلی بۉلیب، کیچکلیگیدن- ناق سورگونلیک نینگ قتیق تضییق و باسیمیدن تۉله بیر شرایط ته یشب، اولغه یدی. چونکه، آته سی عبدالباقی مینگباشی، مستبد امیر عبدالرحمن فرمانیگه کۉره، قوزغالانچی تهمتی بیلن اۉز عایلهسی بیلن بیرگه میمنه دن کابلگه سورگون قیلینه دی. کۉپ اۉتمه ی، عیناً شو موضوع طفیلی اولومگه محکوم اېتیلیب، اۉلدیریله دی...
زیب النسا بیگم ظهیر الدین محمد بابر شاه نینگ نیبره سی، ابو ظفر محی الدین محمد اورنگ زیب عالم گیز نینگ قیزی. اونینگ آنه سی دل رسا بانو شهنواز بیک قیزی بولیب، بابر نینگ گلبدن بیگم اسملی قیزیگه باریب توته شه دی. زیب النسا بیگم 1639 نچی ییل نینگ فبرل آیی، دهلی ده توغیلگن. او نینگ آته سی اورنگزیب (1618-1707) یاشلیگیده ناق دین دارلیگی بیلن نام چیقرگن ایدی.
زیب النسا بیگم اوز زمانه سی نینگ فاضله عیاللریدن حفیظه مریم بانو قولیده سواد چیقرگن، آته سی زیب النسا بیگم نینگ شاعرلیک استعدادینی پسقیب، اونگه اوز دوری نینگ ییتوک عالملریدن مولانا محمد اشرف دهلوی و مولانا جوینی نی معلم قیلیب تعینله یدی. زیب النسا بیگم زبردست شاعره، ییتوک عالمده اوسته، طنبور چیرتوچی سازنده، ماهر خطاط بولیب یتیشه دی. آنه تیلی تورکی تیلدن تشقری عرب، فارس تیللری نینگ صرف و نحو، قاعده (مارفولوگیگ و سینتاکس) سینی فیقیه (قانون شناسلیک)، منطق، فلسفه، تاریخ فنلرینی پُخته اوزلشتیره دی. او نستعلیق، نسخ و شکسته خطلرینی زور مهارت ایله بیتکن، قرآن کریم نینگ بیر قنچه مراتبه حسن خط ده کوچیرگن و یاد قرائت بیلن اوقیگن، زیب النسا بیگم عرب و فارس تیللر صرف و نحوینی ایگللب شو تیللرده هم ایجاد قیلدی...
در یک روز خزانی در حالیکه هنوز علایم زمستان مشاهده نمی شد و هوا نسبتاً معتدل بود، در کوچه کهلک شبرغان دو پاکستانی با یک همکار افغانی خود منزل مولوی عالیقدر شهر را جستجو میکردند. رهگذران با آنکه همه او را می شناختند از شناخت خود انکار می کردند و هیچ کسی حاضر نبود منزل او را نشان دهد. طالبان پاکستانی که حتی پشتو را نیز خوب بلد نبودند، با زبان نیمه اردو و نیمه پشتو همکار افغان خود را مورد سرزنش قرار می دادند که چرا به دریافت منزل شخصی که شهرۀ شهر است، موفق نمی شود. بلاخره بعد از ساعاتی سرگردانی طفل ده- دوازده ساله یی منزل و مسجد وی را نشانی گفت و طالبان موتر خود را بدانسو راندند و مولوی را از خانه بیرون کردند و در موتر نشاندند. مولوی که هیچگاه منتظر چنین برخورد نبود و هفته یی قبل با حاکم طالبان صحبت نموده و از جانب حاکم اطمینان حاصل نموده بود که هیچ کسی به وی مزاحمت نخواهد کرد، با اطمینان به حرف های حاکم با غالمغال به راکبین موتر توضیح می داد که وی عالم دین و همچون آنان طالب العلم است و ده ها و صد ها طالب را تربیه نموده است. حتماً در مورد وی اشتباهی رخ داده است. طالبان مؤظف وی را به سکوت دعوت میکردند و هراس داشتند که مبادا رهگذران و اهل شهر به طرفداری وی به حرکتی دست یازند و مطلق الغانی طالبی را خدشه دار سازند.
موتر عامل مولوی عالیقدر در صحن امنیت دولتی که در رأس آن شخصی با ریش کثیف حنا بسته و لباس سفیدی که از چرکی به سیاهی نزدیک شده بود قرار داشت، توقف نمود. ملا رییس که منتظر مولوی بود با شنیدن صدای موتر خود به صحن بر آمد و حین فرود آمدن مولوی در حالیکه دستار موصوف باز شده بود و به پایش می رسید با فحش و دشنام از وی استقبال کرد. مولوی باز هم با صدای بلند استدلال میکرد که او خود طالب علم است و طالبان زیادی را تربیت نموده و با حاکم شهر نیز هفتۀ گذشته ملاقات داشته است...
بویوک اجدادیمیز فارابی اریس دریاسی سوونینگ سیر دریا گه قوییلیش ییریگه جایله شگن فاراب قیشلاغیده توغیلیب اوسدی.
فارابی نینگ یاشلیگی عرب خلیفه لیگی پایتختی بغداد شهریده کیچدی. او بو ییرده گی مدنی محیطدن نفس آلیب، عالملر بیلن یقیندن تانیشدی. شونینگدیک، فلسفه علمیدن سبق آلدی. فارابی ارسطو نینگ همه اثرلرینی بیته هم قالدیرمه ی، اوقیب چیقدی. نتیجه ده فارابیده ارسطو نینگ غایه لرینی ینگیلیک بیلن توشونیب، اونینگ اوز آلدیگه قویگن وظیفه لری و اویلنتیرگن معمالری کوله مینی حس ایتیش کونیکمه لری پیدا بولدی. اَیتیشلریچه، فارابی ارسطو نینگ «جان حقیده» دیب ناملنگن اثریگه اوز قولی بیلن: «مین بو اثرنی ایکّی یوز مرته اوقودیم» دیب یازیب قویگن ایکن. منبعلرده یازیلیشیچه، فارابی دستلب قاضی لیک قیلگن. لیکن کیینچه لیک حقیقتنی ایزلب تاپیش اُمیدیده دولت ایشلری و قسماً مـُدرسلیک بیلن مشغول بوله دی. بیر کونی یقین کیشیلریدن بیری فارابی گه بیر قنچه کتابنی امانتگه تاپشیریب کیته دی. بو کتابلر نینگ ایچیده ارسطو نینگ بیر قنچه اثری هم بار ایدی. فارابی بوش وقتلریده انه شو اثرلرنی بیر چیکّه دن اوقیشگه کیریشه دی...
ضیأ خواجه منصوری افغانستانده خلقلر دؤستلیگی اوچون فعال خذمت قیلگن اوستاذ صنعتکارلریدن. او ۱۹۲۰ نچی میلادی ییلده تاشکند شهریده توغیلدی. باشلنغیچ تعلیمنی توگه تیب، موسیقه کورسینی هم عین شو ییرده توگتدی. بو کورسده دوتار و سیتار چَلیشنی اؤرگندی. میلادی ۱۹۲۹-۱۹۳۰ ییللرده فاریاب، مزارشریف،سؤنگره کابلده عمر کیچیردی.
صنعتکار افغانستان ده استقامت قیله یاتگن اؤزبیک، ترکمن، تاجیک، پشتون و هزاره لرنینگ، اینیقسه، یاش لرنینگ ارداقلی صحبتداشی و صمیمی دؤستی ایدی.
منصوری نینگ افغانستان اؤزبیکلری تیلی و موسیقه سی رواجی اوچون قیلگن خذمتلری غایت اولکن. او اؤز اؤغیل- قیزلری و نیوره لریدن تشقری جودده کؤپ ترقی پرور یاش لرنی افغانستانلیک اؤزبیکلرنینگ ادبیاتی، شعریتی، تیلی و موسیقه سیگه محبت روحیده تربیه له دی. او دوتارنی علیحده شوق و ذوق بیلن چَلر ایدی. ضیا ٔ خواجه اکه چلگن دلنشین اؤزبیک کلاسیک کویلری افغانستان رادیوسی آرقه لی هوا موجلریده همیشه جرنگله ماقده...
تُرک تبار افغان باشندۀ تورانتوی کانادا، برندۀ مدال طلا و الماس به خاطر خدمات فرهنگی گسترده، از طرف دولت کانادا در طول زندگی پر بارش، گردید. او نه تنها به زبان اوزبیکی؛ بلکه در زبان دری نیز استاد بوده و در دانشگاه شرق شناسی تاشکند اوزبیکستان این زبان را تدریس مینموده است. آقای ایماق دارای شخصیت متین و مهربان بوده، همه دوستانش علاقۀ زیادی به شخصیت و منش او دارند. چون از تعصب و خود بزرگ بینی کاملاً مبرا است. او فعلاً رییس عمومی ففتا (فدراسیون فرهنگی تـُرکان افغانستان) در کانادا است.
اگر خدمات فرهنگی فیض الله ایماق را در پنچاه سال اخیر، چه در افغانستان و چه در خارج افغانستان بشماریم، مثنوی هفتاد و دومن کاغذ خواهد شد. او شاعر دو زبانۀ دری و اوزبیکی است، مقالات ارزندۀ از وی، صفحات روزنامه ها و مجلات را رنگین نموده است. از همه مهمتر خدمت او در فولکلور جوامع اقلیت های افغانستان قابل تقدیر و ستایش است. محترم ایماق سه سال به صفت ترجمان زبان دری در موسسۀ «رادوگا» وظیفه اجرا نموده است. او فیلم های را به دری و اوزبیکی ترجمه نموده است...
عبدالوهاب مجبور اوغلی سوَرش 1365 ینچی ییل کابل شهری نینگ خیرخانه ناحیه سیگه بیر ضیالی عایله گه دنیا گه کیلدی. او دستلبکی تعلیماتی نینگ اوشه ییرده توگه تیب، کیین جوزجان ولایتی شبرغان شهری ده کوچمن کیلیب جنرال حکیم لیسه سی گه اوقیبش گه کیردی. او 1388 ینچی ییل او لیسه نینگ توگه تیب، یوقاری بیلیم آلیش اوچون سرپل ولایتی نینگ معلم تربیه لش عالی موسسه سی گه اوقیش گه کیردی. 1391 ینچی ییل عالی موسسه دن فارغ بولیب سرپل ولایتی نینگ زراعت ریاستی گه رسمی ایشگه باشله دی. او بیراز مدت دن سونگ رسمی دولتی ایشیدن استعفاء بیریب شخصی ایش بیلن شغل نیب کیلدی...
غیاث الدین ابوالفتح عمر ابن خیام نیشاپور شهریده، بدولت هنرمند عایله سیده توغیلیب، وایه گه ایتدی. او نینگ لقبی خیام بولیب، بو سوز «چادر تیکووچی» دیگن معنانی انگله ته دی. عمر خیام تیلی آچیق، بدجهل آدم بولگن. او اوز شعرلرینی فارس تیلیده، نثری اثرلرینی ایسه عرب تیلیده بیتگن. خیام اوزی نینگ رباعی لری بیلن نام قازانگن. او نینگ تخمیناً 400 ته رباعی سی موجود بولیب، شولر دن 293 ته سی، کیمبیریج دارالفنونی نینگ کتابخانه سیده سقله نه دی.
عمر خیام، شونینگدیک «یوکلید کتابلریگه شرح لر»، «اریفمیتیکه معمالری»، «دانشمندلیک ترازو سی»، «ملکُ الشعرا نینگ فلَکیات جدولی» (عمر خیام بو جدول نی اصفهان ده گی رصدخانه ده ایشله گن وقتده توزیب، اونی ایران شاۀ ملک نینگ اسمی بیلن اته گن.)، «بارلیق و بورچ حقیده قیدلر» کبی علمی اثر لر نینگ هم مؤلفی دیر...
آیخان بیانی، کاندید اکادمیسین دکتور محمد یعقوب واحدی جوزجانی نینگ قیز لری 1332 نچی قویاش ییلی، سنبله آیی نینگ 22 نچی سی، دوشنبه کونی قدیمی جوزجان بولمیش سرپل شهری ده توغیلگن. آلتی یاشیده سرپل نینگ نسوان باشلنغیچ مکتبیده اوقیشگه باشلب، بیرینچی دن اون ایکّینچی صنفگچه سرپل و کابل ولایت لری نینگ مکتب لریده سباق اوقیب، 1350 نچی ییل ده سرپل نینگ منهاج سراج لیسه سیدن فارغ بولدی. کانکور امتحانینی تاپشیرگن دن کیین کابل اوقوو یورتی نینگ ادبیات و بشری علوم فاکولته سیده کامیاب بولیب، تورت ییل شو فاکولته ده تحصیل کوریب، 1355 نچی ییل ده دری دیپارتمنتی دن فراغت سندینی قولگه کیلتیردی.
هجری 1356 نچی ییل دن 1357 نچی ییلگچه کابل نینگ آمنۀ فدوی لیسه سیده دری، قرآن کریم، دینیات و عربی مضمون لرینی تدریس قیلیشگه مصروف بولگن. 1357 نچی ییل نینگ سرطان آی لریدن باشلب نیچه آی سوریا عالی لیسه سیده معاون صفتیده ایشلب، اوندن کیین اطلاعات و کلتور وزارتی، خلق فرهنگی ریاستی، اوزبیک و ترکمن خلقلری فولکلوری نینگ عمومی مدیری بولیب، وظیفه بجرگن. اوشبو اداره چوکاتیده بیر مجله دری، پشتو، اوزبیکی، ترکمنی و بشقه ملیت لر تیلیده نشر ایتیلر ایدی، شو ییلدن باشلب خلق فرهنگی مجله سیده ژورنالیستلیک و یازووچیلیک گه باشلب مقاله لر نشر ایتدی. شو نینگ دیک عین حالده افغانستان رادیو سی نینگ محلی تیللر اداره سیده اوزبیک نطاقی و پروگراملر توزاتوچی همکار صفتیده ایشگه باشله دی...
قرن‌ها پیش جوگی‌ها در سفر های بدون مرز شان به افغانستان آمدند. هیچ کس نمی‌داند دقیقاً چه وقت؟ یا چطور؟ اما همه می‌گویند که آنها سالها پیش به این مملکت آمده‌اند. هیچ کس نمی‌دانست، آنها کجا می‌خوابند؟ کجا بچه‌هایشان را به دنیا می‌آورند و کجا با هم دیگر جمع می‌شوند؟
اما آنها بودند که همیشه اولین و تازه‌ترین خبر‌ها و کشف‌های دنیا را یا حداقل خبر کشف‌ها را برای مردم افغانستان می‌آورده‌اند. مثل مسافران جادویی که خبر‌های سرزمین‌های راز و رویا و جادو را با خود حمل می‌کرده‌اند...
در یکی از کوچه ها، در قریۀ دور افتاده در جوی زندان ولایت سمنگان، آواز خوش تارها، صدای آرام و متین چکش سبک بر روی چوب تراش خورده با صدای خش خش دستان گره بستۀ استاد محمد قل هفتاد ساله، موسیقی زندگی را تشکیل می دهد.
دنبوره ها، در کنار دیوار کاه گلی کارگاه استاد محمد قل، صف کشیده اند و انتظار می کشند تا استاد، تارها را بر شانه های شان ببندد و آنها نیز با شور فراوان، پس از آشنا شدن با سر انگشتان نوازندگان، بنالند.
این روزها استاد محمد قل دنبوره ساز، به گفتۀ خودش وقت سرخاریدن ندارد و به قول معروف دست به دستش نمی رسد. او با دو پسرش خال محمد و جمیل، مغازۀ ساخت آلات موسیقی زهی، از جمله دنبوره دارد. هر دنبوره بعد از آن که ساخته می شود و رنگ و روغن می بیند، تا بیست هزار افغانی نظر به زحمتی که محمد قل و پسرانش برای آن متحمل شده اند، به فروش می رسد...
محقق دانشمند و شاعر توانا استاد محمد کریم نزیهی- جلوه، یکی از چهره های ممتاز فرهنگی کشور ما، با شخصیت چند بُعدی خویش در میان اقران خود جایگاه خاصی داشت. پدر فاضل و دانشمند او قاضی بابا مراد که برمسند قضا نشسته بود، در پرورش فرزند نقشی مؤثر داشت. همو بود که زمینۀ آموزش معقول و منقول را برای او مساعد گردانید و راه شگفتن استعداد سرشارش را هموار ساخت.
نزیهی که در محیط روشن کابل آموزش دید و از استادان بزرگی چون قاری عبدالله ملک الشعرا، استاد هاشم شایق افندی، سید مبشر طرازی و دیگران کسب فیض و دانش میکرد، روحی حساس و اندیشه ای کاوشگر داشت و لحظه ای از بازشناسی محیط زندگی و شرایط پیرامون باز نمی استاد و می کوشید به عمق حقایق زندگی مردم و عوامل اصلی نابسامانی های موجود پی ببرد و در جهت رفع این عوامل و یا لا اقل در جهت تخفیف آلام و مصائب مردم خویش گامهایی بردارد...
هـدف مـا منسجم ساختن روشنفـكـران، فرهنگيان و بالخصوص جوانان با استعداد و مردم با احساس افغانستان در زيـر يك سقـف واحد به خاطـر بـلـند بردن سطـح دانـش و رشـد فـرهـنـگ غـنامـنـد كـشور ميباشد.