درود و سلام حضور دوستان و علاقمندان گرانقدر وبلاگ بولوت!
به نسبت تغییرات اخیر در بلاگفا و معاذیر تخنیکی که باعث از دست رفتن بیشترِ مطالب مهم علمی و ادبی ما گردید، این وبلاگ را به سایت مبدل ساختیم. بناً، منبعد از این دریچه در خدمت خواهیم بود.
کیریش سوز: افغانستانده تورک- اوزبیک خلقی نهایتده ستم کورگن ایل- اولوس. بو ایل- اولوس قنچه هم اوزاق تاریخی اوتمیشگه ایگه بولیب بابا- اجدادلری کتته خان و خاقانلیکلر قوریب، دواریغ سوریب کیلگن بولسه‌لر هم، قاله‌ویرسه اولر سونگی بیر- ایکّی عصر مابینیده اوشبو چیگره‌لرده قییناق و قیینچیلیکلر آستیده حیات کیچیریب، شو باعث مدنی- تاریخی، تیل و ادبیاتلری ایزیلیب- یینچیلیب کیلگن خلق. اوشبو خلق نینگ محکومیت تاریخی هنوزگچه هم سونگی ایکّی عصر آره‌سیده کورگن نقصانلرنی برطرف قیلیشگه امکانیت تاپه‌آلمه‌گن. بو خلق قنچه هم اوز اوزلیگینی و ملی هویتینی قومسه‌ب حرکت قیلسه، هر بیر دورده اوزیگه خاص معما و قیینچیلیکلر بیلن یشه‌ب توره‌دی. بحثیمیز چوزیلمه‌ی، انیقراق بو حقده صحبت یوریتیش نی اوز آلدیمده مقصد قیلیب قویماقچیمن. گپ حاضرگی افغانستان موسیقی صنعتی حقیده بولیب اوتماقچی. موسیقی تیرمینی اوزیگه خاص بحثنی طلب قیله‌دی. ینه هم بو بحثدن اوتماقچیمن. موسیقی صنعتی سیر قیرره‌لی صنعت و اوزیگه خاص قسم و بولیملرگه ایگه. موسیقی فنلری حاضر زمانده عالم مقیاسیده کتته یونیورسیتی و بیلیم یورتلرده اوزاق مدتلی تحصیلی دوره‌لرده اوقیلیب اورگه‌نیله‌دی. موسیقی علمی حاضر زمانوی عملی و نظری (تیوریک- پراکتیک) علم- فنلرگه ایلنگن و اوچ کتته قسمگه اجره‌تیله‌دی...
محقق دانشمند و شاعر توانا استاد محمد کریم نزیهی- جلوه، یکی از چهره های ممتاز فرهنگی کشور ما، با شخصیت چند بُعدی خویش در میان اقران خود جایگاه خاصی داشت. پدر فاضل و دانشمند او قاضی بابا مراد که برمسند قضا نشسته بود، در پرورش فرزند نقشی مؤثر داشت. همو بود که زمینۀ آموزش معقول و منقول را برای او مساعد گردانید و راه شگفتن استعداد سرشارش را هموار ساخت.
نزیهی که در محیط روشن کابل آموزش دید و از استادان بزرگی چون قاری عبدالله ملک الشعرا، استاد هاشم شایق افندی، سید مبشر طرازی و دیگران کسب فیض و دانش میکرد، روحی حساس و اندیشه ای کاوشگر داشت و لحظه ای از بازشناسی محیط زندگی و شرایط پیرامون باز نمی استاد و می کوشید به عمق حقایق زندگی مردم و عوامل اصلی نابسامانی های موجود پی ببرد و در جهت رفع این عوامل و یا لا اقل در جهت تخفیف آلام و مصائب مردم خویش گامهایی بردارد...
پوهنتون بین المللی جینوای سویس، انجنیر محمد یونس نواندیش شهردار کابل را به عنوان شهردار ممتاز و برتر جهان معرفی کرده است. آقای نواندیش از بین شانزده شهردار بر تر جهان به این مقام مهم دست یافته است. در ماه جدی سال 1388 انجنیر نواندیش به فرمان رییس جمهور به عنوان شهردار کابل تعیین شد. او پیش از این در معاونیت وزارت آب و برق در کابینه حامد کرزی کار کرده است.
تلاش ها برای بازسازی قصر دارالامان، تپه تاج
بیک و تپه چهلستون، نوسازی و بازسازی سرک های کابل و ساخت چندین پارک از کار های
مهم انجنیر نواندیش است. در جریان ده سال گذشته، شهروندان کابل از همه شهرداران به
سبب آنچه آنان کم کاری شهرداری می خوانند، اعتراض کردند. معترضان می گویند که با
وصف میلیون ها دالر کمک جامعه جهانی هنوز هم کابل پایتخت افغانستان با مشکلات
«سخت» اجتماعی، بهداشتی و خدماتی روبروست. پیشتر، معاون شهردار سابق کابل به اتهام
دست داشتن در فساد اداری توقیف شده بود.
پوهنتون بین المللی جینوای سویس، با نشر خبرنامه ای گفته است که با وصف مشکلات گوناگون موجود در کابل و عدم امکانات کافی در این شهر انجنیر نواندیش توانسته خدمات قابل قدر در جهت تغییر سیمای شهر چند میلیونی کابل انجام دهد. در خبرنامه این پوهنتون آمده است که رسیدگی به تمامی خواست ها و نیازمندی های پنج میلیون باشندگان شهر کابل آن هم در یک مدت کوتاه کار ساده نیست. در همین حال، موسسه بین المللی بیوگرافی کمبرج لندن نیز انجنیر محمد یونس نواندیش شاروال کابل را در لست متخصصان برجسته جهان ثبت کرده است. پوهنتون بین المللی جینوا از مشهور ترین مراکز علمی و آموزشی در اروپا است که اسناد این پوهنتون از معتبر ترین اسناد های علمی در جهان محسوب می شود. انتظار می رود بیوگرافی آقای نواندیش در جمله متخصصان بر جسته جهان در کتاب دایره المعارف جهانی در لندن به نشر برسد.
سیف الدین نوری فرزند الحاج ملا نورالدین کوکب در سال 1329 در یک خانوادۀ فرهنگ دوست و فرهنگ پرور در گذر ابوالفتح پا به عرصۀ وجود نهاده از آوان کودکی نظر به ترغیب و تشویق خانوادۀ فرهنگ دوستش به آموزش علم و دانش به مدرسه روی آورد و نزد قاری محمد حکیم و قاری محمد ایوب به خواندن و نوشتن پرداخت ، بعداً شامل مکتب گردیده ، دورۀ ابتداییه و متوسط را موفقانه به درجات عالی اول نمره و دوم نمره گذشتانده ، شامل اکادمی تربیۀ معلم کابل شده آنرا نیز موفقانه سپری نمود. بعد از فراغت از اکادمی تربیۀ معلم کابل در سال 1348 در نتیجه از آغاز سال 1349 وظیفۀ معلمی را در لیسۀ زرغونکوت دیروز و خرم فضای امروز ولسوالی سانچارک عهده دار گردید و مشغول تدریس ، تعلیم و تربیۀ اولاد آن دیار گردید . سپس از آن به لیسۀ آقچه و لیسۀ شیخ مفتی ولایت کابل و زادگاهش در لیسۀ منهاج سراج به این وظیفۀ مقدس الی سال 1357 ادامه داد. متعاقباً با آغاز برنامۀ اوزبیکی رادیو کابل مسوولیت پرودیوسری پروگرام متذکره را به عهده گرفته الی سال 1359 به آن ادامه داد . بعداً به ریاست تألیف در وزارت معارف به دیپارتمنت اوزبیکی مصروف تألیف و ترجمۀ کتب درسی اوزبیکی گردید. سپس از آن به اثر هدایت دولت وقت به کورس عالی افسران غند تعلیمی چهار آسیاب کابل شامل شده در سال 1361 سند فراغت را از بخش پیادۀ تعلیمات نظامی به درجۀ عالی بدست آورد. همانا بنسبت تعدیل نشدن رتبۀ ملکی اش به نظامی واپس به ریاست تألیف و ترجمۀ وزارت معارف به دیپارتمنت اوزبیکی شامل کار گردید و مدت دو سال به وظیفۀ مذکور ادامه داد ...
ولایت سرپل در سال 1367 هجری از ولسوالی به ولایت ارتقاء یافته دارای 6 ولسوالی (سنچارک، صیاد، کوهستانات، بلخاب، گوسفندی و سوزمه قلعه ) بوده و مرکز آن شهر سرپل است و مجموعاً 7 واحد اداری میباشد . ولایت سرپل که در دامنۀ شمالی تیر بند ترکستان موقعیت دارد بین 35 درجه و سی دقیقه شرقی تا 36 درجه و 13 دقیقه شمالی و 66 درجه و 30 دقیقه جنوبی و 65 درجه و دو دقیقه شرقی واقع است .
ارتفاع ولایت سرپل از سطح بحر از 640 متر در مناطق هموار تا 1750 متر در مناطق کوهی میباشد در ولایت سرپل دریایی که اصلاً از کوهستانات جنوبی و جنوب غربی سرچشمه گرفته که بنام آق دریا یاد میگردد ، دره های سرسبز مناطق کوهستانی را آبیاری و با رود دیگری که از کوهستان و سنچارک سرچشمه میگیرد بنام قره دریا ، در حصۀ جنوبی شهر سرپل با هم یکجا میگردد که دو طرف شرقی و غربی شهر سرپل را آبیاری و سرسبز مینماید و در نتیجه آب آن به ولایت جوزجان یعنی شبرغان رسیده ، شهر و مضافات آن را آبیاری و سرسبز میکند. زمستان ولایت سرپل سرد و صفر تا منفی ده درجه سانتی گراد است ، دارای بارش های برف و باران می باشد و تابستان آن بعضاً گرم و خشک و گرم مرطوب بوده ، درجه حرارت تا 38 و 40 درجه سانتی گراد میرسد ...
نگاه مختصر بر زندگی منهاج السراج
قاضی ابو عمر منهاج الدین عثمان بن سراج الدین الجوزجانی (در نسخۀ مطبوع کلکته «1864میلادی» از طرف انجمن آسیایی بنگال) در مجلۀ اورینتل کالج میگزین پروفیسور عبدالستار صدیقی به صورت ثقه تر و کامل تر چنین می نگارد : «مولانا منهاج الدین ابو عمر عثمان بن مولانا سراج الدین محمد اعجوبته الزمان بن مولانا منهاج الدین عثمان ابراهیم بن عبدالخالق جوزجانی.»
خلاصه : نام وی ابو عمر منهاج الدین عثمان که مختصرش (منهاج السراج) است. نام پدرش سراج الدین محمد، نام جدش مولانا منهاج الدین عثمان، جد دوم اش ابراهیم و جد سوم شان امام عبدالخالق جوزجانی ، جوزجانان یا گوزگانان مسکن اجداد منهاج السراج بوده که امام عبدالخالق از آنجا به غزنه، غور و لاهور سفر کرده و در آن شهر ها زیست نموده اند. منهاج سراج مؤلف طبقات ناصری (تاریخ مشهور) است. پدر و مادر مؤلف در محیط علم و ادب پرورش یافته و خودش نیز بنابران مؤلف نجیب الطرفین است. قرار معلوم عدۀ زیادی مؤرخین تاریخ تولد منهاج السراج را (589) هجری تخمین کرده اند. منهاج السراج تا سن بیست و دو سالگی در فیروز کوه مقر سلطان غور و در بیست و چهار سالگی ماموریت سیاسی خود را در دربار سیستان انجام داد و هفت سال بعد به سفر های سیستان و قهستان افتاد. از اینکه شخص با تجربه ، سیاستمدار، مؤرخ و شاعر بود حکمرانان غور و خراسان مکرراً وی را به انجام ماموریت های سیاسی و رسالت تکلیف نموده اند بعد از سفر خیسار به سفر هند در دهلی به حضور سلطان شمس الدین (التمش) رسیده منصب قضأ و ادارۀ کل امور شرعی کالیور را عهده دار شد. در دهلی در عهد سلطان رضیه ادارۀ مدرسۀ ناصریه نیز به وی سپرده شد . بعداً در زمان سلطنت معزالدین بهرام شاه به قضای کل هند مقرر شد...
جوزجان همواره نزد جغرافیا نویسان و ارباب مسالک و ممالک معروف بوده و یاقوت حموی درین باره می نویسد : «نام ناحیت وسیعی است که بین مروالرود و بلخ واقع است و قصبۀ آن یهودیه و شهر های آن انبار، فاریاب، کلار وغیره است.»
مؤلف نا معلوم جغرافیای حدودالعالم، که خودش نیز گوزگانی است گوید: «گوزگانان ناحیتی است آبادان و با نعمت بسیار و با داد و عدل، تا به حدود بامیان و جنوب آن آخر غور است، و حد بست، و مغرب آن حدود غرجستان است و قصبۀ بشین است، تا به حدود مرو، و شمال آن حدود جیحون است، و پادشاه این ناحیت از ملوک اطراف است اندر خراسان او را ملک گوزگان خوانند، و از اولاد افریدون است، و هر شهری که اندر حدود غرجستان و حدود غور است همه اندر فرمان او اند و از همه ملوک اطراف، او بزرگتر است به پادشاهی، عز، مرتبت، سیاست، سخاوت و دوست داری دانش. ناحیت های تمران، ساروان، مانشان، طالقان، جهودان، پاریاب، گرزوان، انبیر، اشبورقان، انتخذ یا (اندخود ) سان، رباط، کروان، سنگ بن ازیو را از گوزگانان می شمرد. این همه شهر ها ....... از آن پادشاهی ملک گوزگانان است و این ناحیت را روستا ها و ناحیت های بزرگ بسیار است. زمانی این شهر پایتخت شاهان آل فریغونیان بوده است.»
سپهسالار بزرگ خراسان زمین ابومسلم خراسانی در این شهر به دنیا آمده و قیام ملی را علیه استبداد از شهر باستانی سرپل آغاز نموده است. جوزجانان باستان با گذشت زمان به نام ( انبار ) و ( انبیر ) مسمی گردیده و از اینکه دریای خراسان این منطقه را شرقاً و غرباً به دو حصه تقسیم می نماید در زمان سلطان حسین بایقرا تصمیم بر آن شد تا پل ارتباطی بین مناطق شرقی و غربی شهر (انبار) اعمار گردد به اساس هدایت سلطان حسین بایقرا و به اهتمام وزیر دانشمند آن امیر علی شیر نوایی پل مذکور طور پخته و اساسی بالای دریای مذکور اعمار شد و از آن تاریخ به بعد شهر انبار بنام (سرپل) یاد شده و اکنون نیز مشهور به سرپل است. در بارۀ این پل تا سال (1355 هجری شمسی) معلومات های فولکلوریک موجود بود، مردم تاریخ اعمار آن را پنجصد سال قبل تخمین می کردند و غرس پنجه چنار های اطراف آن را به مولانا جامی نسبت می دادند . یگانه نسخۀ خطی کتاب مکارم الاخلاق که در شرح زندگانی، مؤلفات و آثار عمرانی میر علی شیر نوایی تحریر یافته از حوزۀ بریتانیا خواسته شده و از اثر پشت کار و مطالعۀ مرحوم عبدالغفار بیانی بر ملا گردید که این پُل در کتاب یاد شده به نام (پُل جوزجانان) و از بنأ کرد های میر علی شیر نوایی می باشد...
سرپل- بو قدیمی جوزجان (جوزجانان) مرکزی ، ابوسلیمان جوزجانی ، ابوعبید جوزجانی، ابوبکر جوزجانی ، منهاج سراج جوزجانی کبی علامه لر و باشقه کوپ علم و مدنیت پیشوالری نینگ وطنی ، فریغونی لر پایتختی ، تورکستان محلی خود مختار حکومت لریدن ذوالفقارشیر ، اوغلی میر محمود بیکلر بیگی حاکمیتی نینگ مرکزی و خراسان اولکه سیده بیلیم و معرفت ترقتوچی منطقه لردن بیری بولیب کیلگن. بوندن بیر یریم عصر (165 ییل) آلدین سنگچارک لیک اقتدارلی شاعر نجم الدین ذاکر ، سرپل بیکلری کارنامه لری نینگ دفتری بولمیش ، اوزی نینگ قیمتلی مثنوی سیده ، اوشبو شهر توصیفی ده بیر باب اجره تیب ...
1389 ییل سرطان آیی نینگ 18نچی سی (میلادی 2010 ییل جولای آیی نینگ 9نچی کونی) سرپل شهریده گی " بیانی اجتماعی و فرهنگی بنیادی" محوطه سیده ، رحمتلی عبدالغفار بیانی تولدیدن 58 ییل و وفاتیدن 10 ییل اوتگنی و " امیرعلیشیر نوایی کتابخانه سی" نینگ آچیلیشی مناسبتی بیلن ، بیانی بنیادی تمانیدن طنطنه لی مراسم اوتکه زیلدی . اوندن بیرنیچه آی اوتگن بولسه هم ، کمینه اوشبو مراسم بوییچه چیت ایلده گی وطنداشلریمیزگه کینگراق معلومات بیریش اوچون اوشبو ییغیلیش نینگ بیر اشتراکچی سی صفتیده ، بولیب اوتگن مراسم حقیده قسقه چه بیر راپورتاژ یازیب ، برچه فرهنگ سیور وطنداشلریمگه ارایه قیله من ... دوامی بار
الحاج عبدالقیوم عابد
ســرپـل
سـرپـل وادی سـرسـبز با آبِ فـراوانــش
تـمـاشـا خانۀ چین میشود مبهوت و حیرانش
نگـارستان سمت باستانی در شمال اینجاسـت
گـلسـتان ارم آییـنه دار بـاغ و بُـسـتانــش
ادامه دارد ...
کاندید اکادمیسین دُکتور محمد یعقوب واحدی
بـلـوچ هــا
جماعت بزرگی از گروه های قومیء گوناگون که در منطقه هایی به نام بلوچستان و بلوچ نشین در پاکستان و در ایران و بخش های مجاور آنها در ولایت نیمروز و ولایات همجوار آن در افغانستان و نیز در نواحی دیگر این سر زمینها و جاهایی مانند ترکمنستان امارات مُتّحدۀ عربی ، عُمّان و در هندوستان زندگی میکنند. نام بلوچ در کتاب جغرافیای شهرستان های ایران که به زبان پهلوی نوشته شده و احتمالاً در سدۀ دوم هجری قمری (سدۀ هشتم میلادی) گرد آوری گردیده است ، از هفت ناحیه با فرمان روایی جداگانه نام بُرده شده که یکی از آنها «بلوچ» نام داشته است (رجوع شود به ایرانشهر مارکوارت). ابن حوقل جغرافیه نویس سدۀ چهارم هجری نیز از هفت طایفه یاد میکند که در کوه قُفص (یعنی کُوچ) می زیستند و از مالداران چادر نشین بودند و هر یک رئیسی داشتند ...
(میر عبدالله «یزدان پنا»)
مدفن حضرت یحیی بن زید(رض) در سرپل
شرح حیات و شهادت یحیی بن زید(رض) :
بعد از واقعۀ شهادت حضرت زید بن علی(رض) یحیی یگانه فرزند رشید و ارجمندش با تنی چند از معتمدین خویش از شهر کوفه جانب نینوا و از آنجا به مداین عزیمت نمودند. به اثر اقدامات شدیدی که علیه او از جانب یوسف بن عُمَر به عمل می آمد از آنجا جانب خراسان و به قولی جانب سَرَخس رهسپار شدند و به خانۀ یزید بن عَمرو فرود آمدند. حسب روایت محقق شهیر قُمی از آنجا جانب بلخ عازم و به خانۀ حُریش بن عبدالله شیبانی اقامت گزیدند – درین وقت هشام از جهان درگذشته و در 125هجری ولید بن یزید بن عبدالملک جا نشین او گردید. نصر بن سیار بحیث والی خراسان نظام امور را در دست داشت. به اثر نامه یی که از جانب یوسف بن عُمَر والی عراقین به او مواصلت کرد ، در جستجوی گرفتاری یحیی شد تا بالاخره آن جناب را دستگیر و در مرو زندانی نموده قضیه را به یوسف بن عُمَر اِخبار و او موضوع را به ولید فرمانروای وقت اطلاع داد. به اثر وصول نامۀ یوسف ، ولید به فرمانده خراسان نصر بن سیار دستور داد که یحیی را از بند رها سازد. به قول مؤرخ شهیر طبری ایشانرا جانب عراق اِعزام کند. به اثر نامۀ ولید حضرت یحیی از بند رها گردیدند ...
نویسنده ا. د. هـ . بیوار
ترجمۀ پوهاند میر حسین شاه
یادگار های تاریخی دورۀ سلجوقی در سرپل1
سرگذشت یحیی بن زید (بطور کاملتری یحیی بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب) در اواخر خلافت بنی اُمَیّه داستانی است معروف. قیام یحیی پیشرو قیامی شد که به واسطۀ گماشتۀ نهانی عباسیان - ابو مسلم خراسانی - صورت گرفت و حکومت اُمَوی را در خراسان سقوط داد.2[2] کاملترین شرح این ماجرا بیانی است که طَبَری در تاریخ خویش در ضمن وقایع سال 125هـ/3-742 م. آورده. 3[3] یحیی چون پس از نهضت و مرگ پدرش زید ، در کوفه به سال هـ122/40 -739 م. از عراق گریخت و با جمعی از همراهان به خراسان آمد ، در بلخ در پنهانی زندگی می نمود و مردی بنام حُرَیش بن عَمرو او را حمایت میکرد. دیری نگذشت که به عقیل بن معقل عامل این شهر از طرف حکومت اموی هدایت داده شد تا این مرد فراری را تعقیب نماید. پس از آنکه حُرَیش را به چوب بستند ، پسر او مخفیگاه یحیی را نشان داد ، او را اسیر کردند و نزد والی خراسان (نصر بن سیار) به مرو فرستادند و در آنجا بزندان افگندند ...
پوهاند عبدالحی حبیبی
مرقد یحیی بن زید در جوزجان
در شمارۀ (283) فروردین ماه 1351 مجلۀ یغما شرحی در بارۀ مرقدی که در سه کیلومتری گنبد قابوس بنام یحیی بن زید منسوبست ، بقلم آقای رحمت الله نجاتی نشر یافته ، که در آن یک اشتباه قدیم تکرار شده و بعید از واقعیت تاریخی میباشد. چون مجلۀ شریف یغما دو نام تاریخی قدیم جوزجان و جرجان را خلط کرده اند ، جرجان همین گرگان کنونی شمال ایران است ، که از قدیم شهرت دارد و عربها گرگان را مُعَرّب ساخته جُرجان نوشته اند. ولی هیچگاه به واو (جورجان) نبوده و منسوب بدان همواره جُرجانی است. اما جوزجان اکنون هم بدین نام در شمال افغانستان افتاده که در غرب بلخ واقع است و نام اصلی آن گوزگان و گوزگانان بوده که شکل مُعَرّب آن جوزجان و منسوب بدان جوزجانی است. ناصر خسرو قُبادیانی در بارۀ محمود زاولی میگوید:
کجاست آن که فریغونیان ز هیبتِ او ز دست خویش بدادند گوزگانان را
مولانا غلام محمد خدیم
اوضاع خشت پُل سرپل
منابع آبی دریای سرپل چشمه سار های کوهستان جنوبی آن است که ازان سویها مجرا گرفته می آید که از مابین شهر سرپل که مسیرش چند شکل انحنائی را تشکیل میدهد عبور میکند و این شهر را به دو سمت غربی و شرقی از هم متمایز جدا میکند. دریای سرپل سنگلاخی بوده جریان تند دارد و سیلاب های بهاری آن بعضاً سواحل و آبادیهای مجاورش را ویران میکند و از روزگار پیشین یعنی بیش از شش قرن قبلی خشت پل تاریخی که از عهد دورۀ تمدن تیموری تا هنوز زنده مانده ، همان دو سمت متمایز شهر را با هم وصل میکند و پل ارتباطی شناخته میشود و اوضاع ساختمانی و حال کنونی آن پُل به تفصیل ذیل است
کاندید اکادمیسن دکتور محمد یعقوب « واحدی »
جغرافیای تاریخی سرپل
گوزگانان یا گوزگان که معرب آن جوزجانان یا جوزجان است ، از ولایت های قدیم و مهم خراسان به شمار می آید. این ولایت ، امروز در گوشه شمال غرب کشور ما واقع شده و با اندک تفاوت ، اراضی سه ولایت فعلی وطن ما- جوزجان فعلی ، فاریاب و سرپل را در بر می گیرد. از نوشته ابن خرداد به (حدود 250 هجری) بر می آید که در قرن سوم هجری ، ساحه جوزجان نسبت به سده های بعد کوچکتر بوده و شهر های فاریاب و طالقان ، شامل آن نبوده است. قرار نگارش احمد بن واضح یعقوبی (284هـ) جوزجان حاوی چهار شهر بوده است : 1- انبار (سرپل حالیه)-2 اسان و صمعاکن (سان و چهاریک امروز). 3- کندرم و قرزمان (گرزوان حالیه). 4- شبورقان که در روزگار پیشین مرکز بوده است.
مرحوم استاد غلام محمد خدیم
قدردانی از مکتب خانگی اناثیه
از نیاکان طور عنعنوی بیاد دارم و گذشتگان هم بما نقل کرده ازجهان رفته اند و ما هم درین دوران این واقعیت فرهنگی را می بینیم که در هر زمان چه شرایط و مشکلات و احیاناً تنگ نظری باشد هم ابواب مکاتب خانگی نسوان بسته نشده است و این مکاتب هیچگاه تعطیل نشده و خالی از متعلمات نگردیده است. حالا که در شهر سرپل یکباب مکتب رسمی نسوان هست و درش کشاده و درس جاری است با وجود آن ، در نواحی مختلف این شهر چند باب مکتب خانگی نسوان موجود بوده متعلمات از تعلیم و تربیه در حال بهره برداری میباشند و هر یک شان با سواد و دارای معلومات لازمه میگردند و ما در جاری بودن مکاتب خانگی نسوان شکر میکنیم و از خدای رب العالمین توفیق و ترقی روز افزون شان را استدعا مینماییم و ...
استاد غلام محمد خدیم
دو شمع افروخته در یک لگن (مدرسه و خانقاه شهر سرپُل)
یکی از شهر های علم و ادب پرور کشور عزیز ما که در تبارز تمدن اسلام و هنر های زیبا خدمت شایان نموده و شهرت تاریخی دارد ، شهر سرپل است. این شهر از قدیم الایام مهد علم ، فنون و ادبیات بوده ، یکی از بنیاد های علمی و عرفانی قدیمۀ آن مسجد ، خانقاه و مدرسۀ گذر خانقاه امروزی در جوار پل خشتی سرپُل میباشد. می سزد از این پرورشگاه دانش ، فرهنگ و معرفت گزارشی را به عرض برسانم: حالا که میبینم در ساحۀ مسجد خانقاه گنبدی قدیمه و یک باب حجرۀ نوآباد پیوسته به رُکن شمالی آن دیده میشود و بس. مسجد قدیمی و گنبد آن در سمت غربی ساحۀ متذکره و در پهنۀ نسبتاً پستی واقع شده است . . .
پوهنیار عبدالغفور« دستیار »
تاریخچۀ معارف در سرپُل و مَوقِف فعلی آن
بســم الله الـرحمـن الـرحیـم رشته غه چیکتی نیچه دُرّ یتیم
به همگان روشن است که علم و معارف راهنمای بشریت بوده ، سنگ بنای ترقی و تعالی جوامع بشری را تشکیل میدهد. بدون اکتساب علم و دانش رسیدن به اهداف مُعیّن و پی بردن به رموز طبیعت ، دسترسی به آن و استفادۀ معقول از امکانات طبیعت غیر ممکن خواهد بود. بهر حال انسان ها توانسته اند به اساس مطالعه و تجربه ، بسیاری از راز های نا مکشوف طبیعت را شناسایی و از آن به نفع خود استفاده نمایند. کسب علم و دانش از همان زمان نخستین دوران زندگی انسان ها همراه بوده است ، ولی با گذشت زمان ، با به میان آمدن اختراعات و اکتشافات زمینه های بهتر آموزش مساعد گردیده است.
استاد فاکولتۀ ادبیات و علوم بشری پوهنتون بلخ
مزار امام زاده یحیی در سرپل(انبار) شمال افغانستان *
انبار کجاست؟
انبار اکنون بنام سرپل معروف بوده و امروز یکی از 34 ولایات افغانستان است که دارای منابع سرشار نفت و گاز بوده که در نوع خود کم نظیر است. (1)
نام کهنتر سرپل عبارت از انبار و یا انبیر است از جملۀ شهر های جوزجان و پایتخت آن بوده است اصطخری و ابن حوقل (قرن چهارم هجری) نیز انبار را پایتخت جوزجان و مقام شاهان آل فریغون (250- 401 هـ) میدانند. یاقوت حموی در معجم البلادان متوافی قرن هفتم هجری در یک جا بنام انبار و جای دیگر آن را بشکل انبیر نگاشته مقتل امام یحیی بن زید بن علی (امام زین العابدین) بن حسین بن علی (ع) میداند. اما بنابر قول مؤلف حدود العالم (قرن چهارم هجری) انبار شهری بوده است آبادان و جای بازارگانان و بارگۀ بلخ بر دامن کوه بقول اکثر مؤرخان و جغرافیه نگاران انبار از یک طرف پایتخت آل فریغون و از جانب دیگر بارگۀ بلخ (بندر تجارتی بلخ) مرکز بازارگانان و دارای باغها و تاکستانهای فراوان بوده است. (13)
داکتر سیف الله
نگاهی به تاریخچۀ وترنری و مالداری ولایت سرپل
ولایت سرپل از جملۀ ولایات باستانی کشور بوده ، هوای زمستان آن سرد ، تابستان آن گرم و آب و هوای مناطق کوهستانی آن گوارا است. این ولایت دارای چراگاه های سرسبز وسیع است که برای تربیه و نگهداشت حیوانات خیلی مساعد است. تقریباً 80 فیصد مردم دهات مصروف زراعت و تربیۀ مواشی بوده ، از طریق مصرف محصولات حیوانی امرار حیات و معیشت می نمایند.
محمد عیسی نیک آیین
طبابت قدیم در سرپل
از آن جایی که پهنۀ هستی و طبیعت متشکل از اضداد ، تکامل و حرکت توأم با شیب و فراز ، نور و ظلمت ، مرگ و زندگی ، صحت و مرض جُزء لاینفک طبیعت ماحول ما میباشد ، طی اعصار و قرون متوالی بشر پوینده به قدر توان و امکان در رفع مشکلات و فایق آمدن بر آن نقشی از خود به یادگار گذاشته که طبابت سنتی و قدیمی نیز دست آورد سعی و تلاش و تجارب گرانبهای این بخش از علوم بزشکی بوده ، تفکر والای بشر را شامل میگردد ، طبابت سنتی سه مرحله را طی نموده که ما بطور خیلی کوتاه و مختصر مکثی بدان مینماییم : ...
پوهنیار دپلوم انجنیر محمد ابراهیم یعقوب زاده
چاه های نفت و تَفَحّص آن در سرپل
ولایت سرپل که در دامنۀ شمالی تیربند تُرکستان موقعیت دارد ، بین 35 درجه و سی دقیقۀ شرقی تا 36 درجه و 13 دقیقۀ شمالی و 66 درجه و 30 دقیقۀ جنوبی و 65 درجه و دو دقیقۀ شرقی واقع است.
ارتفاع ولایت سرپل از سطح بحر از 640 متر در مناطق هموار تا 1750 متر در مناطق کوهی میباشد.
معاون سرمحقق دکتور شفیقه یارقین
پیشینۀ قضاء در سرپل
در آغاز کلام میخواهم متنی را در مورد موضوع مقاله ام بخوانم :
« پس بعد از آن منصور که خلیفه بود ، اندیشه کرد تا قضاء به کسی دهد و مشاورت کرد بر یکی از چهار کس که فحول علماء بودند: یکی ابو حنیفه و دوّم سُفیان ، سوم شُرَیک ، چهارم مسعر بن کَدّام. هر چهار را طلب کردند. در راه که می آمدند ، ابو حنیفه گفت: «من در هر یکی از شما فراستی گویم». گفتند: «صواب آید». گفت: «من به حیلتی قضاء از خود دفع کنم و سُفیان بگریزد و مسعر خود را دیوانه سازد و شُرَیک قاضی شود». پس سفیان در راه بگریخت و در کشتی پنهان شد و گفت : «مرا پنهان دارید که سرم بخواهند بُرید» - به تأویل این خبر که رسول صلی الله علیه وسلّم فرموده که: «من جُعِل قاضیاً فقَد ذُبِحَ بغیر سکّین». هر که را قاضی گردانیدند ، بی کاردش کُشتند.
دکتور محمد یعقوب واحدی جوزجانی
اوزبیک ها
اوزبیکها اهالی اساسی جمهوری اوزبیکستان را تشکیل میدهند . تمام نفوس آن کشور به اساس احصاییۀ سال 1979 میلادی 12 ملیون و456 هزار نفر بوده است که از جملۀ آنان ده ملیون و 569 هزار نفر آن از ملیت اوزبیک بودند . مطابق احصاییۀ همان سال 1989 در جمهوری تاجیکستان 873 هزار و در جمهوری قزاقستان 263 هزار و در جمهوری ترکمنستان 234 هزار و در جمهوری قرغیزستان چهار صدو بیست و شش هزار نفر اوزبیک زیست می کرده اند . بیرون از اتحادیۀ جماهیر شوروی سابق در شمال افغانستان در سال 1979 یعنی پیش از حادثۀ هفتم ثور 1357 که هنوز مهاجرتهای اجباری آغاز نشده بود ، بیش از دو ملیون اوزبیک زندگی بسر می بردند . همچنین مطابق احصاییۀ همان سالها بیش از چهارده هزار نفر اوزبیک در ایالت سین کیانگ جمهوری مردمی چین حیات بسر می برده اند .
اوزبیکها به زبان اوزبیکی که یک شاخۀ مهم زبانهای آلتایی است ، صحبت میکنند و مردم مسلمان متدین و سنی مذهب اند که از آغاز قرن اول مسیحی نخست در سرزمین مغولستان امروزی و بعدتر در مناطق مختلف ماوراء النهر و خراسان متوطن شده اند . اجداد مردم اوزبیک از سالهای نخستین قرون اسلامی در بین رود های سیر دریا (سیحون) و آمو دریا (جیحون) و در اطراف هر دو رود فوق الذکر زیسته اند . مطابق نظریۀ باستان شناسان و تاریخ نویسان : مردمان ساک ، ماساجیت ، سغدیها ، خوارزمی های قدیم ، باکتریها ، یغنوبها و فرغانه یی ها که اگر مربوط به نژاد های دیگر هم بوده باشند تحت تأثیر محیط مسلط ترکی زبان ، زبان اصلی خود را از دست داده زبان ترکی قدیم را که مادر زبان اوزبیکی است ، صاحب شدند . در این پروسه ازدواج ها و مراودات اجتماعی بی تأثیر نبوده است . چنانچه مناطق مختلف ماوراءالنهر در اثر نفوذ ترکی زبانان به نام ترکستان شهرت گرفت . در این زمان ، در ترکیب مردم ترکستان :
محمد طاهر کریمی
باروت سازی و هنر آتشبازی در سرپل
سرزمین شاداب و سرسبز سرپل از قدیم الایام مرکز تمدن بوده و از جمله شهر های معروف خراسان محسوب می گردد. به همین دلیل علم و فرهنگ و صنعت در جوزجانان باستان رشد قابل ملاحظه نموده انواع و اقسام صنایع دستی از قبیل گلیم بافی ، حَجّاری ، نجّاری ، چرمگری ، مسگری ، کلالی ، آهنگری ، بافنده گی، معماری و دیگر حرفه ها پیشۀ باشندگان این سرزمین را تشکیل میدهد. از جملۀ این پیشه ها یکی هم صنعت باروت سازی و فن آتشبازی میباشد. تاریخ دقیق این صنعت در ولایت سرپل معلوم نیست. به اساس اظهارات صاحب نظران ، زمان حکومت امیر عبدالرحمن خان به بعد را میتوان آغاز تاریخ رایج شدن باروت سازی دانست. به اساس معلومات به دست آمده ، از باروت سازان اولی سرپُل: ملا عبدالحکیم ، استا حلیم نظر آسیابادی و استا بابه مراد اُلقانی ( ایلخانی) بوده اند . . .
کاندید اکادمیسین دکتور محمد یعقوب واحدی
مَدفَن حضرت یحیی بن زید در جُوزجانان
در دامنۀ تپه های شرقی شهر سرپل مزاری هست که از سالیان قدیم معروف بوده ، مردم از ناحیتهای دور و نزدیک ، برای زیارت و اتحاف دعا در آنجا می آیند. تا سال 1327 شمسی ، صاحب این تربت درست روشن نبود و بنام امام خورد یاد میشد. ولی کتیبۀ دور گنبد آن که بخط کوفی است در آن سال توسط یکی از فاضلان معاصر سرپل - مرحوم قاری محمد عظیم عظیمی خوانده شد و معلوم گردید که این تربت از حضرت یحیی بن زید بن علی بن حسین بن علی کرم الله وجهه است. قبل از آنکه کتیبۀ این مزار را قید کنیم ، لازم بنظر میرسد که بصورت مختصر در بارۀ زندگی جد و پدر حضرت یحیی و نیز بطور مفصل تاریخ زندگانی خود وی با استناد کتابهای تاریخ نگاشته آید.
نویسنده: محمد حلیم « یارقین »
نگاهی به هنرهای نمایشی و تجسمی ولایت سرپل
هدف از این نوشته بررسی کوتاهی از پیشینه سینما ، تیاتر ، داربازی ، نقاشی و غیره در ولایت سرپل است.
1- سینما : تاریخ نخستین آغاز نمایشهای سینمایی با تأسیس نمایندگی تفحص نفت و گاز در شهر سرپل ارتباط می گیرد. چنانکه معلوم است این ریاست در برج سنبله سال 1334 ایجاد گردید و دیری نگذشت در بندر شبرغان در کرانه دریای سرپل دو ساختمان دو حلقه ساخته شد. در یکی از این ساختمان ها شعبات اداری و مکتب تربیه برمه کاری و در دومی متخصصان اتحاد شوروی سابق و قت با خانواده های شان اقامت داشتند.
هـدف مـا منسجم ساختن روشنفـكـران، فرهنگيان و بالخصوص جوانان با استعداد و مردم با احساس افغانستان در زيـر يك سقـف واحد به خاطـر بـلـند بردن سطـح دانـش و رشـد فـرهـنـگ غـنامـنـد كـشور ميباشد.