درود و سلام حضور دوستان و علاقمندان گرانقدر وبلاگ بولوت!
به نسبت تغییرات اخیر در بلاگفا و معاذیر تخنیکی که باعث از دست رفتن بیشترِ مطالب مهم علمی و ادبی ما گردید، این وبلاگ را به سایت مبدل ساختیم. بناً، منبعد از این دریچه در خدمت خواهیم بود.
از اولسوالی قیصار ولایت فاریاب، تا جایی‌که معلومم شده است، دو خانم نامور ظهور نموده‌اند که در بارۀ آن هر دو معلومات بسیار کم در اختیار ماست. خانم اولی «بی‌بی توردی» نام دارد. این خانم در قرن نُه زندگانی می‌کرده است. او از قشلاق چارشنغو- امروزه چارشنبه‌ی اولسوالی قیصار ولایت فاریاب بوده است. ازین خانمِ ادیب، بار اول در کتاب «تذکرةالسلاطین و جواهرالعجایب» نوشتۀ فخری هروی در قرن دهم هجری چنین یاد میشود:
«بی‌بی توردی از ولایت میمنه و قیصار است و از خویشان مولانا آهی، چون همه مردم آنجا تورک اند، هم به طور خود نظم میگویند و طبعش خالی از لطافت نیست. این مطلع تورکی ازوست و مناسب روزگار گفته است. گویند محلی‌که کیپک میرزا آنجا رسیده، واقع شده...
بوتون اسلام دنیاسیده، قرآن‌دن کیین اینگ معتبر کتاب حسابلنمیش «الجامع الصحیح» یا که «صحیح البخاری» کتابی‌نینگ مؤلفی ابو عبدالله محمّد بن اسماعیل بن ابراهیم بن مغیره، شوال آیی‌نینگ 13 کونی 149 هجری ییل (21 جولای 810 م. ییل) جمعه نمازیدن کیین بخارا شهریده توغیلیب، حدیث‌لر معتبر راویسی بؤلمیش آته‌سیدن ایرته یتیم قالدی و آنه‌سی تربیه‌سیده اؤسیب کمال‌گه یتدی.
ایریم منبع‌لر مثلاً «اسلام بویوک دایرة المعارفی» ده (376 بیت 7- جلد) امام بخاری بخارانینگ خرتنگ قیشلاغیده توغیلگن دیب ناتؤغری معلومات بیریلگن. حال بوکه خرتنگ قیشلاغی سمرقندگه تیگیشلی بؤلیب، قدیمی منبع‌لرده اونینگ فاصله‌سی سمرقنددن ایککی فرسخ دیب کؤرسه‌تیلگن (هر فرسخ عرب‌لر حسابی‌ده 5919 مترگه تینگ کیله‌دی) و امام- بخاری اؤشه ییرده وفات ایتیب، دفن ایتیلگن...
شاه و شاعر، تیموریلر سیاسی سلاله‌سی‌نینگ دوامچیلریدن بیری، بابری امپراتورلیگی‌نینگ اساسچی‌سی ظهیرالدین محمد بابرنینگ توغیلگن کونی هر ییل مرکزی آسیا اینیقسه اۉزبېکستانده طنطنه‌لی شکلده نشانلنه‌دی. اوشبو سنه دنیانینگ باشقه حدودلری جمله‌دن تورکی خلقلر یشه‌یدیگن یېرلرده هم مدنی ییغینلر اۉتکزیش آرقلی نشانلنیب کېلینه‌یاتگنی گه گواه میز. دنیا اۉزبېکلری اوچون مهم سنلگن اوشبو تاریخی کونگه افغانستان ده مناسبت قنده‌ی؟
بیز افغانستانلیک اۉزبېکلرده بویوک تاریخی و ملی- مدنی شخصیتلریمیزنی متصل روشده نشانلش، قدرلش و اولرنینگ علمی و ادبی میراثلرینی اۉرگنیش فرهنگی رواجلنمه‌گن. انده سنده تصادف اساسیده یا بعضی بیر فرهنگی فعاللر تشبثی نتیجه سیده بعضی بیر شخصیتلریمیزنینگ توغیلگن کونلرینی نشانلنگنی بیزنینگ اۉز وجدانیمیز و کېلگوسی اولاد آلدیده‌گی جوابگرلیکدن قوتقزه‌آلمه‌یدی...
علیشیر نوایی ایجادی نینگ یوکسک چۉقّیسینی شبهه‌سیز، اونینگ خمسه‌سیگه کیرگن داستانلری تشکیل بېره‌دی. نوایی خمسهسی نینگ وجودگه کېلیشی تورکي خلقلر، اینیقسه اۉزبېک ادبیاتی تاریخیده بویوک حادثه حسابلنه‌دی. خمسه طفیلی اۉزبېک ادبیاتی دنیاده‌گی اېنگ ایلغار ادبیاتلر قطاریدن اۉرین آلدی.
علیشیر نوایی اۉز خمسه‌سینی میلادي ٨٥-١٤٨٣ ییللر آره‌سیده، دېمک عمری نینگ آخر چاغلریده یره‌تگن. حال بو که، نوایی ٨ یاشلرده شعر یازیشگه باشلب، ییگیتلیک دوریگه کېلیب بوتون خراسان و ماورا‌النهرده یېتوک شاعر صفتیده شهرت قازانگن اېدی. خوب، شونده‌ی اېکن، نوایی نېگه اۉز خمسه‌سینی آلدینراق یره‌تمه‌دی، دېگن سوال توغیلیشی ممکن و بو سوالگه جوابنی نوایی نینگ حیات یۉلیدن اخترریش کېره‌ک بۉله‌دی...
مولود- توغیلیش وقتی یا کی توغیلگن کون دېمکدیر. اسلام عالمیده بوکونگه مولود النبی، یعنی پیغمبرنینگ توغیلگن کونلری دېیله‌دی. بو کون برچه مسلمان مملکتلریده کتته شادلیک بیلن کوتیب آلینه‌دی.
پیغمبریمیز حضرت محمد صلی الله علیه وسلم عرب آی‌لریگه کۉره ربی الاول آیی نینگ 11 نچیکېچه‌سیدن 12 نچی کونیگه اۉتر کېچه‌سی، مکه شهریده توغیلدیلر. 63 ییل یشه‌دیلر و ینه شو آی نینگ شو کونیده وفات اېتدیلر. یعنی پیغمبریمیزنینگ توغیلگن و وفات اېتگن کونلری بیر کونده دیر...
او، اوز غزللریده نازك‌خیال‌لیكلر، نادر معنا و توشونچه‌لر، عاطفی احساس‌لرنی عالی تصویرلر واسطه‌سیده بیان ایتیش آرقه‌لی ادب‌سیور خلقیمیز نینگ استه‌تیك ذوقی یوقاری سطح‌گه كوتریلیشی اوچون كتّه معنوی خدمت قیلدی و ادبیاتیمیز تاریخیده مولانا لُطفی نینگ مقامی خیلی یوكسك و عالی دیر...
مولینا لُطفی هروی قمری هجری 771 ییل (میلادی67- 1366) ییل هراتده توغیلیب، 870 نچی (میلادی 66ـ1465) ییلده اوشه ییرده عالمدن کوز یومگن. مولانا لُطفی اوزبیک کلاسیک ادبیاتی نینگ یارقین سیمالریدن؛ ذواللسانین اوزبیک شاعری1 هراتده توغیلیب، شو ییرده عالمدن اوتگن لُطفی، هرات مدرسه‌لریده تحصیل آلیب کتته حجم‌لی شعری دیوان یازیب قالدیرگن. او، شاهرخ میرزا نینگ تکلیفی بیلن، شرف الدین علی یزدی نینگ «ظفرنامه» تاریخی اثرینی 1437 نچی ییلده نظم یولی بیلن اوزبیک تیلی گه اوگیرگن.2
«گل و نوروز» منظوم داستانی نینگ مؤلفی لُطفی دییله دی. او «گل و نوروز» نی اسکندر میرزا نینگ امری بیلن 1409-1416 ییللری اره‌سیده نظم ایپیگه تارته‌دی.
مولانا لُطفی شاعر، تصوف بیلیمدانی. سوزی بیلن آیتگنده فارسی و تورکی ده اوخشه‌شی یوق‌سوز صنعتکاری. لُطفی دیوانی غزل، تویوق، قطعه، قصیده و فردلردن ترکیب تاپگن. نوایی «نسایم المحبة» ده لُطفی گه علیحده مقاله بغیشلهیدی...
شو ییل 23 سپتمبر کونی، تورکستانلیک ییریک فقیه امام برهان الدین مرغینانی تولدیگه قریب 9 عصر (890 ییل) تولدی. برهان الدین مرغینانی شرق رنسانسی (اویغانیش دوری) نینگ بیرینچی باسقیچی بولمیش قاره خانیلر مدنیت‌پرور حکمرانلیگی دوریده یشه‌ب ایجاد قیلدی و اوزیدن «الهدایه» کبی منگو شاه اثر قالدیردی. بیز تاشکینت شهریده چیقه‌دیگن «جنت مکان» ناملی علمی- بدیعی مجله نینگ «وادی مروریدی» دیب ناملنگن مخصوص سانیده نشر بولگن حرمتلی استاد شرعی جوزجانی نینگ علامه حقیده یازگن علمی مقاله‌لرینی کریل یازوویدن اوگیریب اوشبو مناسبت بیلن حرمتلی اوقوچیلرگه تقدیم ایته‌میز. (عبدالمجید اوزگون)
فرغانه نینگ سولم مرغیلان شهریگه قره‌شلی رِشتان قیشلاغیده 7 عصر باشلری، 511 هجری ییلی رجب آیی نینگ سککیزینچی کونی (میلادی 1123- 23 سپتمبر) عصر نمازیدن کیین اوشه دورنینگ بویوک فقیه‌لریدن بولمیش ابوبکر بن الخلیل عایله‌سیده ساغلام بیر کودک دنیاگه کیلدی. اونگه علی دیب اسم بیردیلر...
در روز های سردِ خزان ۱۳۵۷ (۱۹۷۸ میلادی) گروهی از باستان‌شناسان افغانستان و روس تحت سرپرستی باستان‌شناس معروف روس ویکتور ایوانویچ سیریانیدی در میان تپه‌های ریگی شمال افغانستان در منطقۀ که به «طلا تِپه» موسوم است و در ۵ کیلومتری شمال شهر شبرغان موقعیت دارد، در میان بیم و امید- بیم از احتمال درگیری های مسلحانه در منطقه (سال ۱۹۷۸ مصادف است با سال به قدرت رسیدن حزب دموکراتیک خلق افغانستان و آغاز درگیری های داخلی) و امید برای یافتن یکی از بزرگترین گنجینه‌های طلایی جهان باستان- مشغول کاوش و حفریات بودند تا پرده از رازی که دو هزار سال در دل خاک مدفون بود، بردارند...
کېزی کېلگنده افغانستان نینگ بېش مینگ ییللیک تاریخی بار دېب دنیاگه جر ساله‌دیلر، لېکن بو بېش مینگ ییللیک تاریخنی ورقلب کۉرسنگیز تورکي خلقلر تاریخیدن باشقه تاریخنی کۉرمه‌یسیز، بار بۉلسه هم برچه‌سی حاشیه‌ده‌گی، بیزلرگه باج بېریب کېلگن حاکمیتلر دیر (ساسانیلر خوارزمشاهیلرگه باج بېریش قیمتیگه حاکمیت قیلگن). شونینگ اوچون هم بیزنینگ آسماننی قوچیب تورگن آبده‌لریمیزنی کۉریشگه کۉزلری یۉق.
تصویرده کۉرگنینگیزدېک، گوهرشاد بېکیم مدرسه‌سیدن امان قالگن مناره‌لرنی تۉپگه باغلشدن هم ایه‌مه‌گنلر.
بو اېسه اۉرته عصر اویغانیش (رنیسانس) دوری نینگ بانیسی بۉلگن سلطان حسین بایقرا مقبره‌سی نینگ «بابای ملت» نینگ فرمانی بیلن آچیلیب شونده‌ی ویرانه‌گه ایلنتیریلگن احوالی...
زبان چیست؟ زبان یك پدیده اجتماعی و قراردادی است. زبان برحسب ضرورت انسانها به میان آمده است. زبان با گذشت زمان تغییر پذیر میباشد. و یا نظر به نوشته ادوارد سایپر «Edward Sapir» یكی از نخستین زبانشناسان، زبان بیشتر از صرف نماد فرهنگ یك گروه است. هر زبانیكه فرهنگ خاص را منعكس و تقویت می بخشد و حتی می توان گفت كه فرهنگ را قالب ریزی می كند. زبان هویت گروهی را تقویت بخشیده و شیوه های اندیشیدن و رفتار خاص یك گروه محسوب میگردد.
نویسندۀ بزرگ ایران آقای اسماعیل هادی مینگارد: «زبان یك پدیدۀ پویا و زنده است و مثل رودخانه در جریان دایمی و نوشدن مكرر. لیكن این نوشدن به معنای جدایی زبان از بنیاد های اساسی خویش نیست. شكی وجود ندارد كه اصطلاحات یك زبان همانند سلول های بدن آدمی، زاده میشوند، دورانی را سپری می كنند و بعضاً از بین میروند و جایگزین میشوند. بعضاً نیز تغییر میدهند و یا با اندكی تغییر، معانی جدید به وجود می آورند...
امام اعظم ابو حنیفه نعمان بن ثابت بویوک مجتهد و اوز دوری نینگ ییریک عالمی صفتیده اسلام حقوقی یعنی فقه علمی بوییچه رأی و قیاس مکتبینی رواجلنتیریب، حیات اوزگریشلریدن کیلیب چیققن حالده، قیاس جَلی، قیاس خفی (استحسان)، عُرف و عادت و ضرورت کبی راسیونال (عقلی و منطقی) قاعده‌لردن فایده‌لنیب اوز حقوقی مکتبی (حنفی مذهبی) گه اساس سالدی. اوّللری اونینگ علمی میتودی گه اساسلینگن بو مذهب گه قرشیلیکلر کورسه‌تیلگن بولسه هم، زمان اوتیشی بیلن اونینگ حقانی‌لیگی برچه‌گه ثابت بولدی و حنفی‌لیک، سُنی‌لیک نینگ اینگ ییریک مذهبی صفتیده تن آلینیب 1.3 ملیارد دنیا مسلمانلری نینگ 5.92% نی سُنیلر تشکیل ایته‌دیگن بولسه، اولردن 47% بو مذهب ایزیدن بارماقده‌لر.
امام ابو حنیفه، کینگ علمی دنیا قره‌شگه ایگه بولگن‌لیگی سببلی، ایرکین‌لیک پرینسیپی دن فایده‌لنیش بیلن، عیاللر اوچون اوز تقدیرینی اوزی حل قیلیش بوییچه کتته امکانیتلر یره‌تیب بیردی، معاملات اینیقسه تجارت و تورلی ملکدارلیک ساحه‌لریده کینگ آسانچیلیک و قوللـه‌یلیکلر وجودگه کیلتیردی...
محقق پُر تلاش محترم استاد رحیم ابراهیم در نخستین صحیفه های فیس بوک خود، یک سلسله مطالب علمی، ادبی و تاریخی بسیار ارزنده به خوانندگان عرضه داشته است. مهمترین این مطالب یادآوری کتابی است که به نام «ادبیات چغتایی (اوزبیکی) افغانستان» در 600 صفحه نوشته و مقدمۀ آنرا در اختیار خوانندگان قرار داده است.
در مقدمه به نظر اجمالی نویسنده از قرن 8 تا اوائل قرن 14 قمری به مراحل مختلف شگوفایی و رکود ادبیات تورکی اوزبیکی و عوامل بازدارندۀ آن و به انکشاف نسبی آن در دو قرن اخیر آشنا میشویم...
سلام دوستان! کتابی آماده کرده‌ام به نام «ادبیات اوزبیکی افغانستان» این کتاب بررسی ادبیات اوزبیکی خراسان- افغانستان از قرن هشتم تا آغاز قرن 14 هجری قمری است. در اینجا فقط مقدمهٔ آن را در خدمت شما می‌گذارم. مطمئن استم که در تکمیل مقدمه و یافتن مآخذ جدید مرا کمک می‌کنید.
مقدمه
҉ منوچهری دامغانی بیتی دارد در یکی از قصاید خویش به این گونه
به راه ِ تورکـی مــانــا کــه خـوبـتـر گــویی
تو شعر تورکی بر خوان مـرا و شعـر غـزی
(دیوان منوچهری دامغانی، به کوشش محمد دبیر سیاقی، تهران، انتشارات زوار، 1385)
درین بیت منوچهری به تورکی که هوای پارسی گویی برسرش زده؛ توصیه کرده: بهتر آن است که به جای شعر گفتن به زبان دری، به زبان توركي شعر بگوی، چونکه به آن زبان خوبتر شعر گفته میتوانی. اين بيت منوچهری نشان ميدهد كه در زمان غزنويان ادبيات توركي مخصوصاً در شاخۀ غزي رواج داشته است...
بلاغت حقیده سوز یوریتیش اینگ قدیم زمانلردن باشلُب عالمده‌گی تورلی خلقلر آره‌سیده موجود ایکن‌لیگی معلوم، قدیمگی یونان مدنیتی دن باشلَب بیر خیل ایجادیات‌لر آرقه‌لی بیزگه قدر ایتیب کیلگن بو حقده ارسطو نینگ «پویتیکز» Poetics یا شعر فنی ،همده «رتوریک» Rhetoric کبی اثرلرنی تألیف ایتیلیشی، قدیم زمانلردن باشلَب انسانلرنی بو توغریده قیزیقیش‌لریدن کتته حجت1 شونینگدیک دنیاده‌گی باشقه خلقلر آره‌سیده هم فصاحت و بلاغت تاریخی حقیده بیر خیل قیدیروو و تحقیقی اثرلر موجود ایکن‌لیگی، قید ایتیلیب اوتگن، اولر جمله‌سیدن عرب خلقلری آره‌سیده مشهور بولگن تانیقلی دانشمند جاحظ نینگ «البیان و التبین» اثری، فارس خلقی آره‌سیده کینگ شهرت قازانگن. «کاروند» ناملی اثرلر نامینی تیلگه آلیش ممکن.
شرق تانیقلی منجم و فیلسوفی ابوریحان البیرونی قلمیگه منسوب (تحقیق ماللهند) اثری هم بیرینچی بولیب قدیمگی هند مدنیتی و او خلقلر آره‌سیده‌گی شعر اولچاووی، صنعت و موسیقی‌سی، شو کبی تورلی اودوم‌لری حقیده کیره‌کلی معلومات بیره‌دی..
تیریك‌لیك هم انسانلردن عجب امتحان‌لر آله‌دی، شونده‌ی كه بیران مرتبه انسانلرنی جیم تورگه‌نی و یا حركت قیلگَنی بیر برابر گناه سنه‌‌له‌دی. نیمه قیله‌ریزدی و نیمه ایتَریزدی بیلمه‌‌ی قاله‌سیز، فشارلر آسمان قدی اوستیزگه كیله‌دی، یمان‌لر یخشی‌لر ساری باریب و یخشی‌لر یمان‌لر ساری كورینه‌دی و آدم عین زمانده هم یخشی و هم یمان بولیب قاله‌دی.
شونده‌ی حالت‌لرنی سیزلر هم باشدن كیچرگن می سیزلر؟
فاریاب نینگ تینچ‌سیزلیگی مینی شونده‌ی بیر حالتده سالدی. فاریاب‌لیك قوم‌لریم بولسه، مینی اوستیمگه كتته حق‌لری بار و شو حق اساسیده اولرنی حقیدن دفاع ایتیش و امنیت‌لری اوچون كوره‌شیش‌نی اوزیمگه بورچ دیب بیله‌من...
بوکون 21 نچی میزان (21/22 میزان آیی 1389 نچی هجری ییل، کیچه لب ساعت 1:30)، علم و فرهنگ دشمنلری، بیانی اجتماعی و فرهنگی بنیادی نینگ عمارتیگه حمله قیلیشی دن اوچ ییل اوتدی. الله گه شکر بیز هلی گچه سرپل ولایتیده فعالیت قیلیشده میز، لیکن بو قرانغو کیشی لر خار و زار بولیب یورگندیر لر، دیب توشونه میز.
حق مبارزه سی دایما باطل گه زور چیقه دی. حاضرچه سرپل خلقی اوچون بیانی اجتماعی و فرهنگی بنیادی نینگ عمارتیده، اوّلدن کوره یخشی و مفید خدمت کورسه تیلیب، فعالانه حرکت قیلینه دی.
امیر علی شیر نوایی کتابخانه سی، بولوت انترنیت اویی، عزیزی بانک، مایکروفینانس بانک و اون لب رهایشی اپارتمانلر سرپل خلقی نینگ خدمتیده دیر. بوندن بیلینه دی که، بیز حق ایکن میز.
الهیم، حق دایما باطل گه زور بولسین!
امروز از حادثۀ 21/22 میزان در سرپل سه سال میگذرد، درست در همین شب دشمنان علم و دانش بالای عمارت بنیاد اجتماعی و فرهنگی بیانی حمله نموده و خواستار قطع فعالیت های عام المنفعۀ ما شده بودند. اما چنانکه گفته اند؛ «مبارزۀ حق بر باطل همیشه پیروز است.» ما بهتر از قبل در حالِ فعالیتیم و مطمینیم که دشمنان ما خار و ذلیل اند.
امروزه درین مجتمع فرهنگی و اجتماعی همه چیز بخوبی پیش میرود. فعال بودن کتابخانۀ امیر علی شیر نوایی، انترنیت کلپ بولوت، نمایندگی عزیزی بانک، نمایندگی مایکرو فینانس بانک و ده ها اپارتمان رهایشی نمایانگر پیروزی ماست.
الـهـی تـو آن کـن، کـه آخـر کار
تو خوشنود باشی و ما رستگار
بولوت افغانستان
اگر تاریخ کشور عزیزمان افغانستان را ورق بزنیم به وضاحت در می یابیم که درین سرزمین باستانی که دارای تاریخ پنج هزار ساله می باشد، سلاله ها و دودمان هایی از همان آغاز تاریخ باستان چون پیشدادیان، اسپه ها، کیانیان، کوشانیهای بزرگ، یفتلی ها و بعدها در دوره های اسلامی دودمانهایی چون طاهریان، صفاریان، سامانیان، غزنویان، غوریان، سلجوقیان، خوارزمشاهیان، آل کرت، تیموریان و... حکومت کرده اند و هر یک آنها به نوبۀ خویش مصدر خدماتی قابل ملاحظه در زندهگانی سیاسی، اجتماعی و فرهنگی مردم ما گردیده اند.
دورۀ غزنویان در تاریخ کشور ما از اهمیت خاص برخوردار است با هجوم علاءُ الدین حسین غوری مشهور به جهان سوز (1148م / 543) خاتمه یافت و پس از غوری ها نوبت حکمروایی سلاطین خوارزمشاهی فرا رسید. در این دوره است که از مصیبت بزرگ و دوران نا بودی نه تنها فرهنگ و علوم بلکه نیستی و نا بودی مردم آغاز شد و آن عبارت از صاعقۀ چنگیز خان است. که در نتیجۀ این هجوم وحشیانه شهرهای بزرگ که در دوره های پر عظمت گذشته ایجاد شده بودند...
فصل دوم
فشردۀ اوضاع خراسان و ماوراءالنهر در زمان حکمرانی سلطان ابوسعید
ابوسعید پسر میرزا سلطان محمد که توسط میرزا عبداللطیف در سمرقند محبوس گردیده بود خود را از قید رها و میرزا عبدالله جانشین میرزا عبداللطیف را کشته شخصاً اعلان سلطنت کرد. ابوسعید شش سال در ماوراءالنهر مصروف تأمین کشور و تنظیم دولت ماند از آن به بعد متوجۀ مناطق جنوب یعنی کشور ما شد، در طی این مدت کشور ما دُچار کشمکش های شهزادگان تیموری بود. از قبیل میرزا بابر، علاءُالدوله و میرزا سلطان محمد هر کدام این حکام در محل خویش از اقتدار خاص برخوردار بود. و آن دیگری را معدوم میشمرد. تا اینکه سلطان ابوسعید وارد خراسان شد و بر این خود سری های حکام پایان داد. چون سلطان ابوسعید به هرات رسید امیر جهان شاه به حکومت آذربایجان رضایت داد و این بخاطری بود که پسرش حسین علی از حبس برآمده در آذربایجان بنای شورش گذاشته بود.
در اثر شورش های محلی حکام محلی ابوسعید مجبور گردید تا غرض سرکوبی میرزا احمد حاکم بلخ به آن صوب رهسپار گردد میرزا احمد در بلخ مقتول گردید ابوسعید به ماوراءالنهر رفت در این هنگام سلطان ابراهیم پسر میرزا علاءُالدوله که از سپاه میرزا بابر مغلوب و در ساحات بدخشان سرگردان بود خود را در هرات به نزد پسر رسانید...
با تاریخ کشور کم و بیش همه آشنایی داریم. چی روزهای خوب و بدی را پُشت سر گذشتانده و در تاریخ نزدیک ما در همین صد سال گذشته در این کشور چی حوادثی رُخ داده همه آشنا هستیم. تخم نفاق و تفرقه همیشه در کشورهای اسلامی از همان روزهای نخست ایجاد دولت اسلامی آغاز یافته و تا کنون در سطح جهان در میان اکثر ممالک اسلامی با کمال تأسف و تألم وجود دارد. با آن که اسلام همیشه مسلمانان را به اتحاد و اتفاق، برادری و همزیستی دعوت و هدایت نموده، اما شیوع مرض جهالت در میان جوامع اسلامی این امر را مشکل ساخته است. جهالت بزرگترین دشمن مسلمانان و تمام بشریت است. ما در صورتی که به عمق اوامر الهی بنگریم و به رهنمودهای آن عمل کنیم، امروز می بایست کشورهای اسلامی پیشرفتهترین کشورهای جهان می بود. ولی چرا اکثر ممالک اسلامی با این همه مشکلات اقتصادی، اجتماعی و از همه مهمتر مشکل تروریزم رو به رو هستند. من این همه را در جهالت می بینم و فکر میکنم ما از اصل خود دور رفته ایم. اگر باز هم مسلمانان به علم و هنر رو بیاورند، اصل اوامر الهی را درک کنند و مطابق آن عمل نمایند، اکثر مشکلات ما رفع خواهد شد و کشورهای اسلامی از این وضعیت شرمنده نجات خواهند یافت.
کشور عزیز ما، این خاک و این دیار ما نیز با تأسف فراوان از این واقعیت بدور نمانده است. امروزه ما هم از تخم های کاشته شده از طرف دیگران به خاطر نفاق، تفرقه، برادرکشی و ...
«یکی از اشتباهات خیلی مرسوم در تاریخ جهان، مسما شدن امپراتوری کوره‌گانیان یا بابری های هند به امپراتوری مغل های هند است. این در حالی است که همه شواهد نشان می دهد که ظهیر الدین محمد بابر مؤسس این امپراتوری از اندیجان از وادی فرغانه در اوزبیکستان امروزی بوده و از مردمان آسیای میانه است. او که از نواده‌گان امیر تیمور کوره‌گانی بود و هیچ گاهی خود را مغول نخوانده است. اولاده های او نیز که در قلمرو گسترده ی حکمرانی میکردند هیچ گاه خود را مغول ندانسته اند، اما متأسفانه این اشتباه هنوز تکرار میشود و برای اصلاحش اقدامی نمیشود.»
آنچنانیکه از مطالعات تاریخی حد اقل 30 سال اخیر عمر خود به آن دست یافته ام، این اشتباهات خیلی مرسوم که به فکر من عمدی، تدوین شده و تاریخی است ریشه در حقایق زیر دارد:
کوره‌گان که امیر تیمور صاحبقران به آن ملقب شده است به معنی داماد است. چرا داماد؟ برای اینکه او شوهر خواهر (ترکان آغا- تورکان خاتون) امیر حسین حاکم بلخ آنوقت است. از آنجاییکه حاکمیت آنزمان تورکستان و خراسان تحت سلطۀ امپراطوری مغول تحت رهبری چغتای یکی از فرزندان خاقان اعظم چنگیزخان قرار داشت و وابسته‌گی به قوم مغول نوعی افتخار به حساب می‌آمد از این رو امیر تیمور را داماد مغولها می گفتند، حال اینکه همسرش و اسم او تورکان خاتون میرساند که مرتبط ساختن امیر تیمور با حکمرانان مغول بیشتر سیاسی است تا اصالتی...
مردم افغانستان با خصوصیت‌های بارز آزادیخواهی و استعمارستیزی شهرۀ جهان اند. موقعیت استراتیژیك جغرافیایی میهن ما در درازای تاریخ آن را در معرض تهاجمات، جنگ‌ها و گذرگاه سلطه جویان و لشكركشی های بزرگ قرار داده است. از این رو، این سرزمین و مردم آن از اثر تجاوزات و جنگ‌های متجاوزین سلطهجو و استعمارگر متحمل تلفات انسانی زیاد و زیان‌ها و آسیب‌های مادی و معنوی بزرگی شده است.
در سده های هیجدهم و نوزدهم میلادی مردم ما شاهد تلاش‌های استیلاگرانۀ دو دولت بزرگ استعماری در همجواری كشور خود بودند. استعمارگران انگلیسی از شرق و جنوب و استعمارگران تزاری از شمال چشم طمع به سرزمین ما دوخته بودند. حكومت پارس (ایران) نیز گاه گاهی به نیت دستیابی به بخش‌های غربی كشور ما دست به تشبثات نظامی میزد...
«لسان الطیر» علیشیر نوایی نینگ نظمده یازیلگن داستانی بؤلیب، غایت مرکّب فلسفی، تصّوفی مساله‌لرگه بغشلـَنگن اثر دیر. «لسان الطیر» (قوش تیلی) نینگ دنیاگه کیلیشیگه فریدالدّین عطارنینگ «منطق الطیر» (قوشلر منطغی) اثری تورتکی بؤلگن. شرق ادبیاتیده مجازی (معنا کؤچیشی)، تمثیل (اؤخشه‌تیش و مثال کیلتیریش) یؤلی بیلن تنگری، بارلیق و اؤزلیکنی انگلیش حقیده‌گی اؤی و فکرلرنی بیان قیلیش قدیمدن موجود بؤلگن. بو مساله‌نی عرفانی (ته‌نیشتیریش) یؤنه‌لیشده إیلک بار قلمگه آلیب، اونی ادبی اثرگه ائلنتیرگن شاعر و ادیب فریدالدّین عطـّار حسابلنه‌دی. عطّـّاردن سؤنگ شرق ادبیّاتیده، تورکی عالمده، ایسکی اؤزبیک تیلیده، بیرینچی بؤلیب شونگه اؤخشتمه قیلیب اثر یازگن بویوک شاعر علیشیر نوایی بؤله‌دی...
اوزاق- اوزاق مدتلردن کیین، 1978 ییل کوتیلمه‌گن بیر حالتده، افغانستان اوزبیکلری آسمانیده «یولدوز» گزیته‌سی نور ساچدی. یولدوز 1965 ییلدن باشله‌ب یولگه قوییلگن کورش و مبارزه‌لر نتیجه‌سی ایدی. اوشه ییلی اوزبیک فرزندلری- شهید محمد طاهر بدخشی و شهید شهرالله شهپر بیلن شرعی جوزجانی تشبثی آرقه‌لی افغانستان خلق دموکراتیک جمعیتی مرامنامه‌سیده قوییده‌گی پاراگراف کیریتیلگن ایدی:
«...تعمیم و اجرای تعلیمات اجباری همگانی و مجانی ابتدائی به زبان مادری فرزندان کشور در سرتاسر مملکت بعد از سن هفت سالگی (پسر و دختر) بدون تبعیض...» (مرام دموکراتیک خلق، چهارم- امور کلتوری)
اوشه ییلی (1343هجری ییل)، «خلق» هفته‌لیگی نینگ 3 و 4 سانلریده، اولرنینگ جدی سعی و حرکتلری نتیجه‌سیده مرامنامه‌ده‌گی مذکور پاراگرافنی عملگه آشیریش یولیده بیرینچی قدم صفتیده، شرعی جوزجانی نینگ ایککی پرچه اوزبیکچه شعری «ینگی ییل» و «ینگی زمان ترانه‌سی» عنوانلری آستیده و اندخویلیک تورکمن شاعری «اوراز» نینگ بیر پرچه تورکمنچه شعری نشر قیلیندی. بو افغانستان مطبوعاتی تاریخیده بیرینچی مرته نشر یوزی‌نی کورکن تورکی شعرلر ایدی...
دانشمندان و محققین جهان راجع به حیات، خصایل، لشکرکشی ها و سایر مواردی که در رابطه به این ابرمرد تاریخ ارتباط میگیرد، کتب و آثار متعددی نوشته و مطالب جالبی را اندرین رابطه دارند. از جمله خاورشناس معروف انگلیسی موسوم به «ژنرال سرپرسی سایکس» که در سال 1592 میلادی به سمت افسر جنگ دوم نیزه‌دار به آسیای مرکزی، ایران و بلوچستان سفرهایی داشت. او در همین سفرها، قونسلگری انگلستان را در کرمان و سیستان بنیاد نهاد. نامبرده در جلد دوم کتابش ضمن شرح چگونگی اوضاع و احوال ماوراءالنهر در اواسط قرن چهاردهم در مورد امیر تیمور و حوادث زمان وی اشاراتی دارد به شرح ذیل:
«...تیمور یکی از بزرگترین جهانگشایان آسیایی است که در تاریخ بشر مقام و شهرت را حایز اند. این فرزند یک قبیله کوچک، نه فقط شجاع ترین شجاعان به شمار میرود، بلکه به منتهی درجه مدبر، عاقل، بخشنده، جوانمرد، مجرب، کار آزموده و بالاخره جدی و با پشتکار بود. جمع شدن این صفات باهم، وی را رهبر بزرگ و خدای جنگ قرار داد، ولی پیشوایی که کسی نتواند بر او تفوق جوید و خدای جنگی که تمامی سربازان به او عشق ورزیده و وی را ستایش کنند...
1- استانبول تورکچه‌سی. 2- شرقی آدربایجان تورکچه‌سی. 3- تُرکمن تورکچه‌سی. 4- قزاق تورکچه‌سی. 5- قیرغیز تورکچه‌سی. 6- تاتاری تورکچه‌سی. 7- باشقر تورکچه‌سی. 8- اوزبیک تورکچه‌سی. 9- اویغور تورکچه‌سی. 10- چورش تورکچه‌سی. 11- بالکار قره‌چای تورکچه‌سی. 12- توقایی تورکچه‌سی. 13- سادار تورکچه‌سی. 14- کریمان تاتار تورکچه‌سی. 15- زاکاسی تورکچه‌سی. 16- سازا (یاقوتی) تورکچه‌سی. 17- تووایی تورکچه‌سی. 18- قراکالپاک تورکچه‌سی. 19- کومیک تورکچه‌سی. 20- آلتای تورکچه‌سی. 21- گوگوزی تورکچه‌سی. 22- خراسانی تورکچه‌سی. 23- چولیم تورکچه‌سی. 24- دولقان تورکچه‌سی. 25- فیو قیرغیز تورکچه‌سی. 26- شور تورکچه‌سی. 27- یوغور غربی تورکچه‌سی. 28- اورومی تورکچه‌سی...
تورکی تیل نینگ تاریخگه قیسقه‌چه قره‌شدن آلدین تورک تاریخدن لوحه کیلتریب اوتماقچی‌من. تورکلرنینگ ییر یوزیده پیدا بولیشی و اونینگ اوزاق تاریخی جوده قدیم زمانلرگه باریب تقلیشی، انسانیت یشه‌گن ایزلر موز دوریگه باریب تقله‌دی. استه- سیکین اقلیم نینگ ایلقیب باریشی نتیجه‌سیده آسیا و اروپاده انسان ذاتی پیدا بولیشی بیلن آسیا اولکه‌لریده هم آدمی‌ذات ایزلری کورینه باشله‌گن، ارخیالوگیک قازیلمه‌لر سمرقند یقیندن (25) ییگیرمه بیش مینگ ایلگری یشه‌گن آدم باش سویه‌کینی تاپگنلر، توقیزته تیش هم سقله‌نگن. بو تاپیلمه‌لر، توران- تورکستان اولکه‌لریده اینگ قدیم دورلریدن باشله‌ب، مس، قورغاشیم، آلتین، ایریتیب کیره‌کلی بویوملر یسه‌گنلر، بعضی بیر تاریخچیلر بویوک تورکلرنی اوتمیش دورده‌گی معلوم تاریخلرینی (7000) ییتی مینگ ییل یعنی ساقلر، ساکیت هون تورکلری، کوک و آق تورکلریگه بولیش تاریخلرینی آلغه سوریب کورسته‌دیلر. شونگه قره‌مه‌ی تورکلرنی توران زمین اولکه‌لریدن ترقه‌له باشله‌گنلیگی، اولر آته و بابالری تسیانسان، آلتای، اورال، آلتین تاغ ایتـَکلریدن باشله‌ب، منچورستان تا بوداپست گه قدر چوزیلگن دیب یازه‌دی. رنه گروسیه فرانسه تایخچیسی «امپراطوری صحرا نوردان» یعنی (صحرا کیزرلر امیریه‌سی) کتابیده، شونده‌ی یازه‌دی: «انسان پیدا بولیشی بیلن تیل هم پیدا بولگن...
مقاله نینگ دوامی (ایکّینچی قیسمی)
ماهر دوتارچی، استعدادلی اشوله‌چی سید جعفر قویاش اندخوی تومنیده توغیلیب، او ییرده ابو مسلم لیسه‌سینی بیتدیریب چیقدی. سید جعفر قویاش اوز اوتکیر استعدادی بیلن دوتار چالیشنی اوز آته‌سیدن اورگه‌نیب قالدی. او، اندخوی محیطیده اوزبیک مقام موسیقی سی نینگ بویوک اوستادلری سنه‌لگچ شاهی‌قل صوفی و استاد غفار کمال لر بیلن هم یقین رابطه‌ده بولیب، بو صنعت بوییچه اولردن بیرخیل تعلیمات کسب قیلدی...
مقاله نینگ باشله نیشی (بیرینچی قیسمی)ده قَیتیش اوچون شو ییرنی کلیک قیلینگلر!
یازوچی: استاد محمد کاظم امینی، منبع: بولوت وبلاگی
هـدف مـا منسجم ساختن روشنفـكـران، فرهنگيان و بالخصوص جوانان با استعداد و مردم با احساس افغانستان در زيـر يك سقـف واحد به خاطـر بـلـند بردن سطـح دانـش و رشـد فـرهـنـگ غـنامـنـد كـشور ميباشد.