نظر بزرگان تاریخ در مورد عظمت تورک ها

رنه گُروسه René Grousset (۱۲ سپتامبر ۱۹۵۲ _  ۵ سپتامبر ۱۹۸۸) شرق شناس نامی فرانسه در بخشی از نوشته اش راجع به ترکان اینطور مینویسد : «باید تکرار کنم که اگر بر روی این جنبه از تاریخ قدیم تُرکان تکیه می شود، برای تذکر این نکته است که روح تُرکان با چه سهولتی می تواند با ادیان بزرگ جهان که از معنویت برخوردارند خود را سازگار سازد و این خصلت تا چه اندازه با تمدن همراه است.

خصوصیت دوم اقوام تُرک استعداد فرماندهی یا، به عبارتی صحیح تر، سازماندهی است. یعنی سازمان دادن به اجتماع اقوامی که غالباً از نژاد های مختلف هستند. باید توجه داشت که این خصوصیت وجه اشتراک تُرکان با رومیان است. ابرهارد اخیراً توجه ما را به مساعی خاندان تُرک توپا (۵۵۷-۳۹۸) در فراهم آوردن وحدت و ثبات در چین شمالی و کوشش مشابهی که به وسیله تُرکان شاتو (۹۳۶-۹۰۷) صورت گرفت جلب کرده است. در غرب آسیا (منظور فلات پامیر است) سلسله های تُرک به اقدام مشابهی دست زدند. تُرکان غزنوی (۱۱۸۶-۹۶۲) نیز به ترکیب تاریخی افغانستان کنونی شکل بخشیدند...

ادامه نوشته

یره سیگه توز باسمنگ ! (طنز) نور الله آلتای قلمی بیلن

«ارسلان بېک، قۉلیده دیپلومی، ایشگه کیره ‌من دېب، بارمه ‌گن اېشیگی، کیرمه گن تېشیگی قالمه دی. اۉزی‌ نینگ ایتیشیچه، بیر ییلدن بېری ایش اختریب ایچیده سوو ایسیمه ‌گن اېمیش. بونیسینی نیمه قیله سیز؟ قنی اېندی، کل بیله ‌دی کله سی، کور بیله ‌دی عصاسی دېگنلریدېک، مېنی تینچ قۉیسه اېدی. کېله بېریب آدمنی دوستلیکدن بیزار قیلگن. اۉزینی بیر عمللب چیده ‌سه بۉلردی۔کو، لېکن او نینگ فلسفه سی آدم‌ نینگ جانیگه تېگه دی، دېب الفت لر دوره ‌سیده اولرگه سیره اۉخشمه ‌‌گن دوستیم ارسلان بېک‌ نینگ غیبتینی قیلیب اۉتیرگندیم، بیردن اېشیک قۉنغیراغی چلیندی. آره دن بیر لحظه اۉتر۔اۉتمس اۉغلیم یوگوریب کېلیب، آته، ارسلان بېک کېلیبدی، دېدی.

الفتلریم اونی تانیمسه لر۔ده، اېرمک ایلینجیده ارسلان بېک نی ایچکریگه آلیب کېلیشیمنی التماس قیلدیلر. دروازه گه اۉزیم چیقیب اونی اویگه دعوت قیلدیم. بیر عالم یۉق۔یۉقلر و تشکرلر دن کېین التماسیمنی قبول قیلیب مهمان لر آلدیگه کیریشگه راضی بۉلدی ...

ادامه نوشته

وحـدت فـلسـفـه سـی نـیـمـه ؟

560 هجـری ییل مُرسیه شهری (اند لس – هسپانیه ) ده توغـیلیب، 638 هجری ییل (1240 میلادی ییل) سوریه ده وفات ایتگـن محی الدین ابوبکـر محـمد بن عـلی الخاتمی الطائی، اسلام تصوفی ده «وحدت» فـلسفه سی نینگ اساسچیسی و مشهـور حامی سی بولیب ، اوز عـرفانی تعـلیماتی نی قـرآن کریم گه اساسلنگـن حالده، افلاطونی لر، ارسطو و باشقه لر تأثیری آستیده یره تدی.

او یازگـن اثرلرنینگ سانینی  م.غـبار 300 ته دیسه، المنجـد فی اللغة و الأعـلام مـؤلفلری اولرنی 400 ته دیب کورسه ته دی . اولر نینگ اینگ مشهور لری «فصوص– الحِکَـم» (حکـمتلر نینگ کوزلری– نگینلری)، «الفـتـوحات المکّـیه»، «تاج الـرسائل» و باشقه لر حسابلنه دی.

ابن العـربی وفاتیدن کیین متعصب کیشیلر اونینگ قـبرینی بوزدیلر، لیکـن کیینراق ترکیه پادشاهی سلطان سلیم عـثمانی اونی قـیته دن قوردیردی. دهخدا بیرگـن معـلوماتگه کوره ایریم فـقیه لر و یوزه کی عالـملر اونی هم حـیات چاغـیده و هم وفـاتیدن کیین «حـلول» (بیرکیشی روحی نینگ باشقه بیر کیشی بدنیگه اوتیشی حـقیده گی اعـتقاد) و الحاد (دین سیزلیک) بیلن عـیبلب کیلگـنلر. شونینگدیک او نینگ وحدة الوجود گه عـقیده سی و غـرایب نرسه لرنی کشف ایتیشی حـقیده اونینگ ادعا لری، شریعـت اهلینی هردایم اونگه قـرشی قـیلیب قـویردی ...

ادامه نوشته

استاد نزیهی جلوه و اشعار تـُرکی اوزبیکی او _ نویسنده : پروفیسور عبدالحکیم شرعی جوزجانی

محقق دانشمند و شاعر توانا استاد محمد کریم نزیهی- جلوه، یکی از چهره های ممتاز فرهنگی کشور ما، با شخصیت چند بُعدی خویش در میان اقران خود جایگاه خاصی داشت. پدر فاضل و دانشمند او قاضی بابا مراد که برمسند قضا نشسته بود، در پرورش فرزند نقشی مؤثر داشت. همو بود که زمینۀ آموزش معقول و منقول را برای او مساعد گردانید و راه شگفتن استعداد سرشارش را هموار ساخت.

نزیهی که در محیط روشن کابل آموزش دید و از استادان بزرگی چون قاری عبدالله ملک الشعرا، استاد هاشم شایق افندی، سید مبشر طرازی و دیگران کسب فیض و دانش میکرد، روحی حساس و اندیشه ای کاوشگر داشت و لحظه ای از بازشناسی محیط زندگی و شرایط پیرامون باز نمی استاد و می کوشید به عمق حقایق زندگی مردم و عوامل اصلی نابسامانی های موجود پی ببرد و در جهت رفع این عوامل و یا لا اقل در جهت تخفیف آلام و مصائب مردم خویش گامهایی بردارد...

ادامه نوشته

سرپل لیک یاش شاعر ، عبدالحی علمی

سرپل لیک یاش شاعر ، عبدالحی علمی

عبدالحی علمی سرپل شهریده بیر فضیلتلی و علم اهلی بولگن عایله ده توغیلیب اوسدی. آته سی ملا محمد ایوب آخوند و آنه تاماندن باباسی گذر شاهان جامع مسجد و مدرسه سی نینگ کتته مدرسی یوقاری درجه لی فقیه، شاعر، خطاط و عالم، داملای شهید نامی بیلن شهرت قازانگن رحمتلی مولوی عبدالرحمان مفتی ایدی.

عبدالحی باشلانغیچ مکتب و لیسه نی توگتکندن کیین عالی تحصیل آلیش اوچون تورکیه گه یوباریلدی، اما بیلگیلنگن تحصیل رشته سی او کوزلگن علمی مقصدگه توغری کیلمسدی. شونینگ اوچون بیرمدتدن سونگ، تحصیل اوچون او قیزیقه دیگن ساحه گه اوتیش امکانی میسر بولمگنی سببلی، وطنگه قیتیب کیلیب، تحصیلنی خصوصی شکلده دوام بیردی. حاضر او سره میاشت موسسه سی نینگ نشریات بولیمی صفتیده ایشلیدی.

عبدالحی تورکی، فارسی و عربینی یخشی بیله دی. شعر و مقاله لر یازیب توره دی. او، سرپل حقیده بیر قصیده سینی 1383 ییلی اوز خطی بیلن یازیب مینگه تاشکینت ده یبارگن ایدی. یقینده بو شعر »سرپل در آیینۀ زمان« ناملی بیر کتاب ده نشر بولگن. بیز اوشه شعرنی شاعر اونگه کیریتگن ایریم اوزگریشلر بین حرمتلی اوقوچیلرگه تقدیم ایته میز...

ادامه نوشته

استاد خلیلی و علامه اقبال  تیموری لر خاقانی - بابر شاه حضوریده

اتاقلی شاعر، تاریخچی، ادبیاتشناس و تدقیقاتچی استاد خلیل الله خلیلی افغانستان ده امیر حبیب الله دوری نینگ مالیه وزیری بولمیش مستوفی الممالک محمد حسین نینگ فرزندی ایدی. او نینگ آته سی امیر امان الله تامانیدن اولدیریلگندن کیین، عایله آغیر احوالگه توشدی. اوزی آل یحیی دوریده سیاسی سببلرگه کوره بیر مدت قماققه سالینیب انچه مدتلر سورگونلیک شرایطیده حیات کیچیردی.

او افغانستان شمال ولایتلری مدرسه لریده تنیقلی عالملردن علم اورگنیب عقلی و نقلی فنلر بیلن بیرگه، عرب تیلی و ادبیاتینی اوزلشتیردی، ییتوک ادیب و شاعر بولیب کمال گه ییتدی. ادبیات، صنعت، سیاست، فلسفه و عرفان ساحه لریده او یازگن منظوم و منثور اثرلر سانی  62 ته گه ییتیب باره دی. «غزنوی لر سلطنتی» کتابی، «بابر آرامگاهی» رساله سی، هرات شاعرلری حقیده گی تذکره سی، جلال الدین رومی نینگ «فیه مافیه» (ایچینده گی ایچینده دور) اثری حقیده علمی تدقیقاتی، شعرلر دیوانی و باشقه لر ایل و یورت آره سیده مشهور در ...

ادامه نوشته

افغانستان اۉزبېك يازووی و املاسی حقيده، محمد حلیم یارقین

تانيقلی تيلشناس عالم جناب ذكرالله ايشانچ «اۉز تورك دريچه‌سی» ويبلاگيده، افغانستان اۉزبېك تيلی يازوويده‌گی كمچيليكلر و چلكشليكلر و يازووچيلر تمانيدن يۉل قۉييله‌ديگن ينگليشلر مسأله‌سی حقيده كويينيب، قيغوريب يازگن. قاله بېرسه، بو مسأله‌ده حقانی روشده قيينچيليكلر عرب يازوويدن كېليب چيققنی و او يازوو بيز نينگ تيليميزگه ماس و اويغون اېمسليگی و اينيقسه اونليلريميز اوچون يېترلی بېلگيلری بۉلمه‌گنيگه هم اشاره قيلينگن.

موضوع تيلشناسليك نقطه نظردن علمی يۉسينده بحث قيلينگن. مقاله‌ده، بو قيينچيليكلر افغانستان اۉزبېك يازوويده تيليميز نينگ برچه اونليلری اوچون گويا يېترلی عليحده بېلگی بۉلمه‌گنليگی همده اۉزبېك يازووچيلری اونليلرنی اۉز اۉرنيگه ايشله‌ته‌آلمسليكلریگه اساسی عامل صفتيده تأكيدلنگن...

ادامه نوشته

مـولـویـلیک (مولویه) : تورکی موسیقی رواجی گه کتته حصه قوشگن طریقت

اوشبو طریقت، عرفانی و فلسفی تفکر ایگه سی، «مولوی»، «مولانا» و عادی خلق ایچیده «ملای روم» لقب لری بیلن شهرت قازانگن بویوک شاعر جلال الدین محمد بن بهاؤالدین ولد نامیگه منسوب دیر. تورکیه لیک ییریک تصوفشناس عالم مرمره اونیویرسیتی الهیات فاکولته سی نینگ استادی دوکتور سلجوق ایرآیدین «تصوف و طریقت لر» ناملی کتابیده، او نینگ آته سی حقیده قوییده گیدیک معلومات بیره دی:

«سلطان العلما لقبی بیلن تنیلگن محمد بهاؤالدین ولد بن حسین البکری بلخ شهریده دنیا گه کیلدی. آنه سی، خراسان پادشاهی علاؤالدوله خوارزمشاه نینگ قیزی مؤمنه خاتون بولگن. شونینگدیک محمد رحمانی فر «نگاهی نوین به تاریخ دیرین تورکهای ایران» کتابیده و پروفیسور رفیق اوزدک «تورکون قیزیل کتابی» ده، مولانا، بلخ نینگ خوارزمشاهی تورکلریدن ایدی دیب یازه دیلر.»

مولویه طریقتی نینگ تمل تاشینی جلال الدین محمد رومی بلخی قویگن بولسه هم، او نینگ وفاتیدن کیین اوغلی سلطان ولد، مولوی نینگ حیات فلسفه سی و دنیا قره شیگه تیه نیب کوپراق اوشبو طریقت نینگ اساسلرینی ایشلب چیقیب عملگه آشیرگن... 

ادامه نوشته

صاحبقران امیر تیمور کورگانی نینگ سرلیک اوزوگی تقدیری اوزوک

اوزوک حقیده بیرینچی مقاله »جهان ادبیاتی« مجله سی  نینگ 2006 ییل 2 سانی 118 نچی بیتیده نشر بولگن ایدی. اوشبو مقاله، ایکی مقاله نینگ قیسقرتیریلگن شکلیده اوقوچیلریمیز دقت و اعتباریگه حواله ایتیلماقده. بیرینچی مقاله ده تخمین قلینگن معلومات لرگه کوره اوزوک نینگ قه ییرده ایکنلیگی خصوصیده و قنداق قیلیب افغانستان نینگ سابق پادشاهی ظاهر شاه نینگ قولیگه توشگنلیگی توغریسیده انیقلیک کیتیریلگن ایدی. کیینچه انیق معلوماتلرگه کوره اوزوک امریکا نینگ نیویارک شهریده گی متروپولیتین موزیمیده سقله نیب تورگنلیگی و قنداق قیلیب اوییرگه باریب قالگنلیگی و او نینگ تاپیلیشی و تقدیری حقیده 2 نچی مقاله ده تولوق معلوماتلرنی سیز عزیز اوقوچیلر دقت و اعتبارینگیز گه حواله ایتماقچیمیز ...

ادامه نوشته

سخنی در مورد کتاب شبرغان در صد سال اخیر و استاد محمد عمر الیم بیات

شبرغان در صد سال اخیر نام کتابیست که استاد محمد عمر الیم بیات چهرۀ شناخته شدۀ فرهنگی و اجتماعی جوزجان در سن کهولت به رشته تحریر در آورده و به علاقمندان تقدیم داشته است. بخش اول کتاب که شامل ۱۲۷ صفحه است، با نگاۀ مختصر بهگذشتۀ تاریخی شبرغان آغاز شده، اوضاع طبیعی، وجه تسیه و علت ایجاد شهر شبرغان را مورد بحث قرار داده است. بالا حصار و شهر کهنه ،وجه تسمیه بعضی قریه ها ، عمارات دولتی و عامه ، پیشه های مردم، تجارت، معارف و تحصیلات عالی، السنه و ملیت ها در شهر شبرغان، موسسات نفت و گاز ، آثار طلا تپه، وسایل اطلاعات جمعی و مدارس دینی شهر شبرغان عناوین جالبیست که خواننده را با این شهر عمیقاً آشنا می سازد.

در مورد وجه تسمیه شبرغان می خوانیم که قدیمیترین نام شبرغان آساپوره گان بوده از روی این نام تصور می کنند که این شهر مرکز آسا ها بوده باشد. شبرغان و شابرقان به معنی فولاد نیز آمده است. از جریدۀ یولدوز درین کتاب نقل شده که شبرغان نام یکی از قبایل اوزبیک بوده از جمله ۹۲ قبیله  ،یکی هم شبرغان می باشد...

ادامه نوشته