بولوت

 مرحوم استاد غلام محمد خدیم

قدردانی از مکتب خانگی اناثیه

از نیاکان طور عنعنوی بیاد دارم و گذشتگان هم بما نقل کرده ازجهان رفته اند و ما هم درین دوران این واقعیت فرهنگی را می بینیم که در هر زمان چه شرایط و مشکلات و احیاناً تنگ نظری باشد هم ابواب مکاتب خانگی نسوان بسته نشده است و این مکاتب هیچگاه تعطیل نشده و خالی از متعلمات نگردیده است. حالا که در شهر سرپل یکباب مکتب رسمی نسوان هست و درش کشاده و درس جاری است با وجود آن ، در نواحی مختلف این شهر چند باب مکتب خانگی نسوان موجود بوده متعلمات از تعلیم و تربیه در حال بهره برداری میباشند و هر یک شان با سواد و دارای معلومات لازمه میگردند و ما در جاری بودن مکاتب خانگی نسوان شکر میکنیم و از خدای رب العالمین توفیق و ترقی روز افزون شان را استدعا مینماییم و متعلمات مکتب خانگی نسوان « ملا قیزلر»  نامیده میشوند و بناءً با پاس حجاب و آداب اسلامی در مکتب خانۀ خود شان رفت و برگشت مینمایند و معلمۀ محترمۀ شان را « بی بی آتون » در زبان تُرکی معنای معلمه و بی بی معنای پاک را میرساند.  بی بی آتون با آن مهربانی و دلجویی که به شاگردان خود دارد و با آن تقوی و کردار و گفتار پاک خود مانای فرشتۀ آسمانی است که همۀ نسوان و به ویژه اولیای شاگردانش او را دوست دارند و با احترام و اخلاص زیاد میپذیرند و یاد مینمایند و نسوان دیانت شعار این دیار در همه مراسم مذهبی و فرهنگی که دارند از قبیل میلاد النبی(ص) ، کتابخوانی ها ، روضه خوانی ها و بی بی مُشکل کُشایی ها و بی بی پَرده پوش ها و سومالک ها (سمنک ها) و توی های ازدواج ها و ختنه را بخواهند برگزار نمایند ، از همه اوّلتر دعوت محترمه بی بی آتون حتمی و جِدّی است. در مراسم مذهبی  محترمه بی بی آتون آن کتابی را که راجع با آن تألیف شده ، میخواند و هم از خود تبلیغات مینماید و محفل را با دعای خیر و نیایش ختم میکند و در مراسم فرهنگی از بی بی های کرامت داری که گذشته اند یاد بود مینماید و بیانیه های ملکوتی و اسطوره های بهجت انگیزی را بیان میکند و در زمینۀ نصاب تعلیمی و اصول سواد آموزی متعلمات مکتب خانگی این قدر درک و دریافت داریم که حروف شناسی و سواد آموزی از  کار بُرد هجائی الفباء آغاز میشود و این طرز سواد آموزی ابتدایی از روی قاعدۀ بغدادی اجراء میگردد و با همین اصول سواد آموزی در ایّام کم و بیش ، متعلمه حروف ، حرکات حروف ، اِعراب ، تنوین و جَزم را شناخته و فرق کرده میتواند نخست کلمات را و سپس جُملات را با هجا کردن ، حروف را با حرکات و اِعراب و تنوین ادا کرده خوانده میتواند و این طرز خوانش را خود شان هجا و روانه میگویند و چون از اثر تمرین هجا و روانه تلفظ خوانان درست میگردند.  محترمه بی بی آتون از کوتاه ترین سوره های جُزء عَمّ شریف  قرائت آموزی را تعلیم میدهد و در این مرحلۀ تعلیمی بی بی آتون  پنج بنای مسلمانی از قبیل کلمۀ توحید ، کلمۀ شهادت و آمنت بالله و ثنا و تسبیحات و دعا و درود و قنوت که در نماز خوانده میشود و وضوی عملی و تیمّم و سلام دادن و آداب طعام خوری و ظرف شستن و بسم الله گفتن و شکر کردن و غیره را یاد میدهد.

      ادای نماز و سلام دادن و حقوق اقارب و سرسفیدان را می آموزاند و از همین حالا متعلمه را خاطرنشان میدارد که در امور خانگی و در نگهداشت کودک به مادر خود یاری دهد و به فرمایش مادر و پدر خویش لبیک بگوید و پند شان را بشنود.   بعد از آن متعلمه چهار کتاب یا پنج کتاب خوان میشود یعنی کمی هوش و سوادش خوب شده رفته است.  چون در این کتاب ها از دینیات بحث و بیانهاست در این مرحله  بی بی آتون  پنج بنای مسلمانی را با تمام فرایض و واجبات ، سنت ها یاد میدهد و در ادای نماز و گرفتن روزه و در مراعات کردن نظافت وادار شان میدارد و از دروغگویی و نمّامی و از گفتار بیهوده و از سبکسری ها بر حذرشان  میدارد و در مراعات حجاب و اداب اسلامی و در بارۀ حُسن معاشرت و پخت و پز و دوخت و بافت و حُسن خدمت جداً سفارش مینماید و حتی با اولیای متعلمه رابطه داشته ، خبردار میشود که آداب متذکره را  متعلمه پاس میدارد یا نه.  از همین مراقبت است که چون وی در خانه کدام  بی وضعیتی نمود ، یکی از اولیا  چنین هوشدارباش میدهد که این بی وضعیتی تو را  به بی بی آتونت میگویم. در حقیقت همکاری اولیای متعلمات با بی بی آتون در تعلیم و تربیۀ شاگردان  با نتیجه و با ارزش میباشد.  به منظور اینکه متعلمات سواد تند داشته باشد به رسم عنعنوی دیوان حافظ شیرازی و بعداً دیوان میرزا عبدالقادر بیدل که غالباً به رسم الخط نستعلیق میباشد و دیوان تُرکی نوایی ، اگر موجود بود دیوان محمد فضولی را میخواناند و کتاب دیگری که محترمه بی بی آتون تدریس مینماید و مضامینش را می فهماند از قبیل قصص الانبیاء ، مبدأ نور ، ریاض الناصحین ، روضةالشهداء ، دیوان بابا رحیم مشرب ، حکایت منظوم سلطان ابراهیم ، دیوان حکمت خواجه احمد یسوی و امثال اینها.  بعد از فرا گرفتن مضامین کتاب های متذکره ، دورۀ قرائت قرآن مجید است که  بعد از تقسیم شیرینی و طهارت متعلمه ، خود بی بی آتون در تلقین قرائت آیات قرآنی به وی شروع مینماید و کوشش میکند که متعلمه آیات قرآنی را  با تلفظ درست و ادای حروف از مخارجش و شناخت رموز وقف و  وصل   قرائت کرده بتواند.  در مدتی که قرائت قرآن کریم از اول تا اخیر از نزدش گذشت و ختم شد ، متعلمه فارغ التحصیل شناخته میشود.  به تقریب ایّام فراغت از  قرآن کریم و دورۀ تحصیلی ، در منزل اولیای متعلمه  محفل ضیافت شکرانۀ ختم قرآن کریم و دورۀ تحصیلی انعقاد می یابد که در این محفل در اثر دعوت اولیای شاگرد  بی بی آتون تشریف میآورد و سایر مَدعوات هم اشتراک میکنند.  در ختم محفل  از مساعیء جمیلۀ بی بی آتون  در تعلیم و تربیه شاگردش ابراز قدردانی و شکر گزاری میشود و با تقدیم هدیه  رضایت او را خواسته دعا میگیرند.

 ناگفته نماند که بزرگترین مشکلات مکتب خانگی نسوان کمبود کتاب و مواد درسی است و در اصول تدریس آن  هیچ تعدیل و تحوّل مُترقّی به عمل نیامده است و تا هنوز از طرف توانگران مُنوّر کدام توجّه و اهتمام دیده و شنیده نشده است.  در کتاب های درسی و تعدیلات نصاب تعلیمی تحول زیاد ضرورت دارند ، با وجود آن  بی بی آتون های محترمه  مکتب داری های شان را برحال و زنده  نگاه داشته اند ، از ایشان قدردانی و تشکّر نموده میستاییم و از  رب العالمین توفیق مزید و ترقی شان را استدعا  می کنیم.