افغانستانده نوایی و بابرنی اېسله‌گنلر بارمی؟ یازوچی: محمد عالم کوهکن
شاه و شاعر، تیموریلر سیاسی سلاله‌سی‌نینگ دوامچیلریدن بیری، بابری امپراتورلیگی‌نینگ اساسچی‌سی ظهیرالدین محمد بابرنینگ توغیلگن کونی هر ییل مرکزی آسیا اینیقسه اۉزبېکستانده طنطنه‌لی شکلده نشانلنه‌دی. اوشبو سنه دنیانینگ باشقه حدودلری جمله‌دن تورکی خلقلر یشه‌یدیگن یېرلرده هم مدنی ییغینلر اۉتکزیش آرقلی نشانلنیب کېلینه‌یاتگنی گه گواه میز. دنیا اۉزبېکلری اوچون مهم سنلگن اوشبو تاریخی کونگه افغانستان ده مناسبت قنده‌ی؟
بیز افغانستانلیک اۉزبېکلرده بویوک تاریخی و ملی- مدنی شخصیتلریمیزنی متصل روشده نشانلش، قدرلش و اولرنینگ علمی و ادبی میراثلرینی اۉرگنیش فرهنگی رواجلنمه‌گن. انده سنده تصادف اساسیده یا بعضی بیر فرهنگی فعاللر تشبثی نتیجه سیده بعضی بیر شخصیتلریمیزنینگ توغیلگن کونلرینی نشانلنگنی بیزنینگ اۉز وجدانیمیز و کېلگوسی اولاد آلدیده‌گی جوابگرلیکدن قوتقزه‌آلمه‌یدی.
بوندن بیر نېچه کون آلدین اۉزبېک شعریتی‌نینگ صاحبقرانی، اۉزبېک تیلی و ادبیاتی‌نینگ بی قیاس جانکویری، بویوک متفکر و ییریک دولت اربابی امیرالکلام حضرت علیشیر نوایی‌نینگ توغیلگن کونی کۉز آلدیمیزدن آسانگینه اۉتیب کېتدی. بعضی بیر اجتماعی ترماغلر اینیقسه فس بۉک آرقلی اوشبو کون نی بیر بیریمیزگه تبریکلب، نوایی نینگ اینجولرگه بای معنوی خزینه سیدن دردانه شعرلرنی اۉقیشگه قۉییشدن بۉلک قیلگن ایشیمیز بۉلمه‌دی اۉزی. بو ایش اوچون هم فقط سناقلی اۉزبېک یازووچی- شاعرلر همده بیر قطار اۉزبېک یاشلری وقت صرفله‌دیلر.
اوشبو مناسبت بیلن بعضی بیر رادیولر و تلویزیونلر آرقلی معین کورستوولر و ایشیتیریشلر آلیب باریلگنی نی هم اېسله‌مسلیک انصافدن بۉلمه‌یدی البته. بو یېرده باتور، آریانا، بیرلیک تلویزیونلرینی علیحده اېسلب اۉتیش کېره‌ک. ولایتلرده هم ایریم محلی رادیو و تلویزیونلریمیز بو تۉغریده مخصوص کورستوولر و اېشیتیریشلر تیارلب، یایینله‌گن بۉلیشلری ممکن.
هر حالده نوایی و بابر کبی بویوک انسانلریمیز توغیلگن کونلرینی مجازی دنیا آرقلی نشانلش بیلن اولرنینگ حقلرینی ادا اېتیب بۉلمسلیگی‌نی یخشی بیله‌میز. بیز اۉزیمیزنی بویوک ملت اۉله‌راق اۉزیمیزنینگ بای مدنی اۉتمیشیمیز آرقلی دنیا گه تنیشتیره‌میز. البته بونده‌ی بیر محتشم اۉتمیش اوچون بویوک اجدادلریمیز گه قرضدارمیز.
جمعه 2014 -ییل فبروری آیی‌نینگ 14 نچی کونی کابلده بعضی بیر فرهنگی یاشلریمیز تامانیدن بابر باغیگه چقیریلگن اېدیم. بو کون بابر حضرتلری‌نینگ توغیلگن کونی بۉلگنی‌نی بیلردیم. توشدن سۉنگ باله‌لریم بیلن ساعت 2 دن اۉتگنده او یېرگه یېتیب باردیم. اۉن کیشی‌دن آشه راق اۉزبېک فرهنگی یاشلریمیز تورنه قطار بابر مزاری‌نینگ جنوبی تامانیده پستگینه سمنت دیوار اوستیده اۉتیرگن اېکنلر. اولر بیلن سلاملشیب سۉره شدیم، بعضی یاشلرنی بیرینچی مرته کۉرردیم. نیمه قیلیشیمیزنی سۉره‌سم، هلی بعضیلر یۉلده اېکنی‌نی ایتدیلر. آز اۉتمه‌ی اولر هم یېتیب کېلدیلر.
شو دقیقه‌لرده دروازه‌سی قولفلنگن بابر مقبره‌سی اېشیگی هم آچیلدی. دروازه بانی سَقَو (تیلسیز- گُنگ) اېکن بېچاره. گپ اۉز طبیعی یۉنه‌لیشیدن بیر آز اوزاقلشسه هم بیر نرسه نی بو یېرده ایتیب اۉتمسدن چاره یوق. او هم بۉلسه سَقَو دربازه بان حقیده.
بوندن بیر نېچه ییل آلدین بابر مقبره‌سینی زیارت قیلیشگه کېلگنیمده باشقه بیر کیشی مقبره دربازه‌سی‌نی آچیب بېرگن اېدی، شونینگدېک آز ماز بابر حقیده سیاحلرگه گپیریب هم بېرر اېدی. «بابر پادشاه اۉزبک بود» دېگن گپی تیناونگیدېک اېسیمده. باله لرگه، بوندن بیر نېچه ییل آلدین بو يېرده باشقه بیر دربازه‌بان بار اېدی بو یېرده دېسم، اولردن بیری اونینگ وفات اېتگنی‌نی ایتدی. تېنگریدن اونگه مغفرت تیلب، میه‌مده نېگه اېندی مرحوم نینگ اۉرنیگه تیلسیز آدم نی دربازه‌بان قیلیبدیلر دېگن سوال تاپیلدی. بلکه قَیسی بیر شئونیست ملتچی تامانیدن اته‌یلب قیلینگن بۉلمسه بو ایش؟ بابر مقبره سینی زیارت قیله دیگنلرگه بابر حقیده آزگینه معلومات هم بېریشنی هم کۉپ کۉرگن بۉلسه‌لر عجب اېمس؟
باله لر بیلن مقبره‌نینگ شرقی تامانیده بیر صفده قبله گه قره‌ب اۉتیردیک. قرآنکریم‌دن آیتلر اۉقیلیب، ثوابی بابر حضرتلری روحیگه بغیشلندی. یاشلردن بیری بابر شخصیتی حقیده بیر آز معلومات بېریشیم نی سۉره‌دی. «ملا بیلگنینی اۉقییدی» دېگنلریدېک، مېن هم ظهیرالدین محمد بابر حیاتی و فعالیتی باره‌سیده بیلگن لریم‌نی قیسقه‌راق گپله‌دیم.
مزار تېوره‌گیده کۉمیلگن بابر سلاله‌سیگه
تېگیشلی انسانلر مقبره‌لرینی زیارت قیلدیک.
قیزیغی شونده
که بابر توغیلگن کونیده اونینگ مزاری زیارتیگه باردیک اما بیر باغلم گل آلیب باریب
مقبره گه قۉیالمه‌دېک. سببی نی حرمتلی اۉقووچی بلکه بیلر بلکه بیلمس. انیقراق
ایتسم سببی کیسه کسللیک اېدی در حقیقت.
بابر مزاری اوستیگه گل قۉیسنگیز بو اولوغ انسان شانیگه لایق قیمتلی گل چنبری کېلتیریش کېره‌ک اېدی، بونده‌ی گل چنبری ارزان اېمس.
بابر باغی، کابل
گپنی کۉپ چۉزمه‌سم یخشی. نوایی و بابر حضرتلری توغیلگن کونلری نېگه افغانستانده نشانلنمه‌یپتی دېگن سوال گه جواب ایزلب بو حقده لوحه تیارله‌سم دېب بابر باغیده‌گی اۉزبېک باله‌لر بیلن خیرلشیب، شاشیلیب آزادلیک رادیوسی بیروسیگه باردیم. باغده اۉتگن مراسم نی لوحه گه مقدمه قیلیب یازدیم، اما اساسی سوالگه جواب تاپشیم کېره‌ک اېدی. اۉیلب چۉیلب استاد نورالله آلتای گه تیلفون قیلدیم. سوالنی تۉغریدن تۉغری او کیشی گه بېردیم.
جناب آلتای علیشیر نوایی و ظهیرالدین محمد بابرنینگ اۉزبېکلر تاریخی و مدنی- ادبی حیاتیده توتگن اۉرنی اوستیده توخته‌لیب، مملکتیمیزده بو بویوک انسانلر توغیلگن سنه‌لری هر ییل طنطنه‌لی نشانلنمه‌یاتگنی تۉغریسده افسوس بیلدیردی.
اۉز سۉزلری دوامیده «بیزده یاشلر و ضیالی‌لر بو سنه‌نی امکان قدر اجتماعی ترماغلر آرقلی نشانله‌دیلر، بوندن آرتیق قیلالمه‌یدیلر. چونکه اولوغلریمیز توغیلگن کونینی طنطنه‌لی نشانلش خرجَت طلب قیله‌دی. بو نرسه اوچون بای بدولت برادرلریمیز، تاجرلریمیز پول اجره‌تیشلری لازم دېگن آلتای، تاجرگه پول کېره‌ک، نوایی و بابر اولرگه پول بېره‌می؟» دېگن گپلری نی کویونیب تیلگه آلدی.
بو گپلرده هم جان بار البته. مېنیمچه گپ،
بو بیلن خلاصه بۉلمه‌یدی. بیزنینگ جامعه ده بویوکلریمیزنینگ توغیلگن کونلرینی
نشانلش فرهنگی بیر ایش، بونی فرهنگی‌لر تشکیل‌لشتیریشی کېره‌ک دېگن توشونچه حاکم.
البته که شونده‌ی. بیزنینگ تینیب تینچیمه‌گن آز سانلی فرهنگی لریمیز هم ترقاقلیکده
یشه‌یدیلر. اولرنی بیرلشتیره‌دیگن انجمنلریمیز هم یوق. بارلری هم فقط گینه آتیگه.
بو آره‌ده بیز
فرهنگی لر هم، بیزگه آرتیله‌دیگن ملامت یوکینی کۉتریشیمیز کېره‌ک، چونکه بای بدولت
انسانلریمیز بو تۉغریده اۉزلرینی آسانگینه ملامت تاشیگه نشان قیلمه‌یدیلر. حضرت
نوایی و بابر بابالریمیز توغیلگن کونلرینی نشانلش اوچون حمایت سۉره‌ب کیملر بیزگه
یوزلندی دېگن احتمالی سۉراقلریگه جوابیمیز یوق.
هر حالده بیزنینگ هر بیریمیز تاریخ و مدنتیمیزنینگ ییریک و مستحکم ستونلری سنلمیش بویوک شخصیتلریمیز روحی آلدیده قرضدارمیز. بو قرضلرنی تۉلش اوچون هیچ قچان کېچ اېمس.
هـدف مـا منسجم ساختن روشنفـكـران، فرهنگيان و بالخصوص جوانان با استعداد و مردم با احساس افغانستان در زيـر يك سقـف واحد به خاطـر بـلـند بردن سطـح دانـش و رشـد فـرهـنـگ غـنامـنـد كـشور ميباشد.