قاهره ده گی اوزبیک باغی، یازوچی: حاتم الطحاری، مترجم: دکتور شرعی جوزجانی

اوگیروچی مقدمه سی: جهان تاریخی نینگ عجایباتیدن بیری شونده که، تورکی خلقلر هر دایم اوز اولکه لرینی، شونینگدیک تورلی عامللر سببلی باریب قونم تاپگن باشقه جایلرنی آبادانلشتیریب، مدنیت مرکزلریگه ایلنتیریش خصوصیتیگه ایگه بولگنلر. غزنویلر، تیموریلر، بابریلر، شیبانیلر، اشترخانیلر، ایران صفویلری، افشار و قاجاریلری و عثمانیلر، سلطنتلری دوری و اولر قالدیرگن بویوک مدنیتلر یادگارلیکلری، بو حقیقت نینگ انکار ایتیب بولمه یدیگن گواهی حسابلنه دی. اگر دقت بیلن کوزه تیلسه، ایران، هندوستان، مصر، تورکستان، افغانستان حدودلریده ترقلیب یاتگن یوزلب آبده لر، تورکی سلاله لرنینگ مدنیت سیورلیک تمثاللری صفتیده، جهان سیویلیزاتسیه نینگ اجره لمس قسمی گه ایلنگن. بو مدنیت سیور سلاله لردن بیری مصر ده ایککی یوز ییلدن آرتیق حکمرانلیک قیلگن اوتگن مملوکلر دیر.

تورلی تورکی قوملرگه منسوب بولگن اورته آسیا، اینیقسه قبچاق دشتیدن آلیب کیلینگن اجیر عسکرلردن تشکیل تاپگن ممالک یاکه مملوکلر مصر، شام، عراق اولکه لری و عرب جزیره سی نینگ ایریم حدودیده ایککی یریم عصردن کوپراق (1250-1517م) حکمرانلیک قیلگن حربیلردن عبارت ایدی. اولرنینگ اصل کیلیب چیقیشی اورته آسیا تورکی خلقلریدن بولگن. اولر ایککی دولتگه اساس سالدیلر. بیرینچیسی بحری مملوکلر دولتی بولیب مشهور سلطانلری عزالدین ایبک، ظاهر بیبرس، منصور قلاوون، ناصر محمد بن قلاوون و اشرف صلاح الدین خلیل دن عبارت. اولردن کیین برجی مملوکیلر حاکمیتگه ایریشدی. اولرنینگ مشهور سلطانلری برقوق و اوغلی فرج، اشرف سیف الدین برسبای قبرس جزیره سی فاتحی، قانسوغوری و طومانبای ایدی. ملک ظاهر بیبرس بندقداری مصر خلقی نینگ ملی حماسه سی قهرمانی گه ایلنگن.

مملوکلر عرب اولکه لریگه مغوللر هجومی نینگ آلدینی آلیب، سلطان بیبرس دوریده شام حدودیده صلیبی لر حکومتیگه قرشی ایاوسیز هجوم باشله دیلر و 1290 میلادی ییلی شام دیاری (سوریه) ده اولرنینگ اینگ مستحکم قورغانی (عکا) قلعه سینی باسیب آلیب، اسلام اولکه لریده مسیحیلر نفوذیگه نقطه قویدیلر. مملوکیلر دوریده عرب مملکتلری ایککی تاماندن تهدید آستیده بولسه هم، قاهره شهری شرق و غرب آره سیده سودا ماللری المشووی مرکزیگه ایلنیب، تجارت رواجلندی و شو بیلن دولت اقتصاد کوچیدی. مملوکیلر دوریده علم و معرفت گللب یشنه دی، تورلی تهدیدلرگه قره مسدن تینچلیک و برقرارلیک حکم سوردی. 1517 ییل بیرینچی سلطان سلیم عثمانی اولر اوستیدن غلبه قازانیب، مصر، شام و حجازنی عثمانیلر دولتیگه قوشیب آلدی.

مملوکیلر دولتیدن عظمتلی بنالر- مستحکم قلعه لر، جامع مسجدلر، کورکم سرایلر و مقبره لر قالگن. اولرنینگ اینگ مشهور لریدن بیری موندن بیش یریم عصر ایلگری سلطان قایتبای نینگ قوشینلری باشلیغی اتابک سیف الدین اُزبک بن تنش قورگن اوزبیک باغی (حدیقة الاُزبکیة) حسابلنه دی. مقاله مولفی دوکتور حاتم الطحاوی مصر زقازق اونیویرستیتی، ادبیات فاکولته سی استادی تاریخی منبعلرگه اساسلنگن حالده بو باغ حقیده مفصل معلومات بیره دی. «شرعی جوزجانی»

اوزبیک باغی «حدیقة الاُزبکیة» قاهره شهری نینگ اینگ کتته تاریخی یادگارلیکلریدن بیری حسابلنیب کیلگن. تاریخچی المقریظی ایتگنیدیک اصلیده «برکة الاُزبکیه» (اُزبکیه کولی) «بطن البقرة» (سیگیر- اینَک قارنی) دیب اتلگن کول دن عبارت، «طبّاله» (نغاره چیلر) ییری و «لوق» ییرلری آره لیغیده جایلشگن بولیب، نیل دریاسی نینگ سووی اونگه خلیج آرقه لی کیلردی و قاهره شهریدن تشقریده جایلشگن اینگ یخشی دم آلیش جایی سنه لردی.

اُزبکیه ناحیه سی سلطان قایتبای (1468-1496) دوریده قاهره شهریگه قوشیلگن و اوزی نینگ اساسچیسی اوشه دورنینگ بویوک امیرلریدن بیری بولگن امیر اُزبک بن تنش نامیگه نسبت بیریلیب، شو نام بیلن اتلگن. امیر اُزبک بو ییرنینگ یقینیده یشه گن و بو ییرلرنی نظارت آستیگه آلیب آبادانلشتیریش اوچون شرایط یره تگن و اونی کورکملشتیریش اوچون آب و هوانی اوزگرتیریشگه حرکت قیلگن. اوندن کیین او ییرلرده اوی- جایلر، کتته خانه لر و انبارلر قوردیردی. سونگره او ییرده گی بلندلیکلرنی آره دن کوتریب تیکیسله دی. او ییرده باشقه بیر کول قازیشدن آلدین ناصری خلیجی دن سو کیلتیردی. شونینگدیک او کیینراق 900 هـ (1494م) شعبان آییده اوزی نینگ مشهور جامع مسجدینی قوردیردی. مسجد نینگ اطرافیده حماملر، اوستی یاپیق بازارلر، تیگیرمانلر و تندِر خانه لر برپا قیلدی. شو یوسینده آدملر او ییرگه کیلیب یشه ی باشله دیلر و ساحه سی کون ساین کینگه ییب باردی.

امیر اُزبک اُزبکیه بناسینی 1477م.-882 هـ. ییلی توگه تیب، سلطان قایتبای نی او ییرگه تکلیف قیلدی. سلطان کول گه قره گن اونینگ قصریده بیر کیچه تونه دی. 1485-890 هـ. شعبان آیی اُزبکیه توغانی نینگ بیرینچی آچیلیش مراسمی بولدی. بو طنطنه لی مراسم ده امیر اُزبک کوپ امیرلرنی اوز قصری گه تکلیف قیلگن ایدی. حوض اطرافی تورلی چراغلر و نور ساچوچی واسطه لر بیلن یاریتیلگن ایدی. کول ایچیده قایقلر سیزیب یورردی، اطرافیده چادرلر اورنه تیلگن بولیب، آدملر سَیر قیلیب یورردیلر.امیر اُزبک بن تنش نینگ فضیلتی، بنا قیلگن مسجدی و اُزبکیه نینگ قوریشده اونینگ رولینی اعتراف ایتیب، شیخ شمس الدین قادری بیر چیرایلی قصیده یازگن ایدی. اونینگ بیرنچی بَیتلریده شونداق دییله دی:

بنی جامعا یلتمس الرضا

به و نجاة من الیم عقابه

ترجمه لری:

- او، رضا ایستب جامع مسجد قوردی،

- اونی بو خیرلی ایشی، دردلی عذابدن نجات بیردی.

- مسجد گه کیرگنلر، اعزازلشر اونی،

- بنیادکار، راحتلنر ثوابیدن.

- اعتقادلی بنده اوچون بو قنداق یوتوق کیم،

- اوز سخاوتی میوه سینی جنت باغلریدن تیریب آلسه!

امیر اُزبک، اُزبکیه منطقه سینی آبادانلشتیریش بوییچه عملگه آشیرگن کتته خدمتلری اوچون، سلطان قاییتبای اوشه ساحه نینگ برچه ییرلرینی رسمی حجت آرقه لی اونگه تارتیق قیلدی. اوندن آلدین بو ییرلر قوراللر انباریگه وقف قیلینگن ایدی.

اُزبکیه تورلی منبعلرده: اون ییتینچی عصرده الحاج دمشقی- عبدالغنی اسماعیل دمشقی حج سفری یولیده قاهره ده توشیب، اُزبکیه ده جایلشگن بکریه سیدلری نینگ رهبری شیخ زین العابدین بکری اوییگه مهمان بولگن، اونده کینگ کولملی علمی و فکری مناظره لر اوتکه زیلگن.

النابلسی نینگ یازیشیچه «ییغیلیش بوله دیگن جای، اُزبکیه کولی گه قره گن بولیب، او ییردن مشک و عنبر هیدی کیله دی و جنت شباده سی ییسیب توره دی.» شونینگدیک او، بو ییردن مناسب اورین آلگن اُزبکیه کولی و اونینگ درختلریگه قره تیلگن چیرایلی اویلر حقیده ذوقله نیب گپیره دی و کوپ قیزیققه نی سببلی اونینگ کینگلیگی- اِینی و اوزونلیگی نی اولچشگه حرکت قیله دی. اوشنده اُزبکیه کولی نینگ سووی قوریگن بولیب، ییرلریده هر ییلی عادتده گیدیک کرم ایکیلگن ایدی. کولنی اوشه زمانده قبول قیلینگن اولچاو بیرلیگی ذراع (هر بیر ذرع یا ذراع اوچ قریش یا که 50-70 سانتی متر گه تینگ کیله دی) بیلن ارقان یاردمیده اولچه دی. اُزبکیه کولی نینگ اوزونلیگی 1050 ذراع، اینی 442 ذراع، چیقدی.

معلوم بولیشیچه الحاج نابلیسی اُزبکیه کولی نینگ گوزللیگی و اونینگ ایگه سی امیر اُزبک دن شو قدر ذوقلنگن ایدی که اونینگ گوزللیکلری حقیده بیر قصیده یازدی. اونینگ باشلانغیچ قسمی قوییده گی دی:

و بـرکـة مـبـارکـة لاُزبـک الاتـابــکـــة

تکاد من اشراقها تنزلهـا الـمـلائـکـة

و ماؤهـا ان جـف فهی روضة مبارکة

مخضرة ارجاؤهـا بها الهموم هالـکـة

ترجمه سی: (اتابیک اوزبیک قورگن کول شونچه چیرایلی و یارقین که اونگه فرشته لر کیلیب توشگن گه اوخشیدی. سووی قوریتیلگنده هم فیض و برکه روضه سی بولیب، کورکم و یشنه گن تیوه ره گی، قیغو و غصه نی یوقاته دی.)

18 عصرده اُزبکیه و اونینگ کولی ارستوکراتلر طبقه سی نینگ قبله سیگه ایلندی. مثال اوچون 1750 ییل انکشاریه⁽¹⁾ و عزبان باشلیقلری یانمه یان جایلشگن ایککی اویده یشه گن. 18 عصر آخرلریگه کیلیب اُزبکیه یوقاری مرتبه لی دولت اربابلری نینگ مرکزی بولیب، او جایده یشه شنی یاقتیرگن بیکلرنینگ سانی آشیب باره دی و اُزبکیه کولی اینیقسه سو تاشقینی چاغلریده هاردیق چیقریش، دم آلیش، کیچه لری اویین- کولگی سَیللری مرکزی صفتیده شهرت قازاندی. بو معلوماتلر او ییرگه کیلگن سیاحلرنینگ اثرلریده اوز عکسینی تاپگن. مثلاً فرانسه دن کیلگن سیاح سافری 1780 ییلده بونداق دیب یازه دی:

«اطرافیده بیکلرنینگ قصرلری قد کوترگن اُزبکیه نینگ کتته کولی اطرافی خیل مه- خیل رنگلی چراغلر بیلن یاریتیلگن، یوزیده مینگلب قایقچه لر سیزیب یوره دی. اولرگه آسیلگن چراغلردن هاله شکلیده تره له یاتگن یاروقلیکلر حرکتده بولیب، هر لحظه شکلی اوزگریب توره دی.»

میلادی 1798 ییل فرانسویلر قاهره نی باسیب آلیش اوچون هجوم قیلگنلریده، اُزبکیه کوپریگی نی بیرکیتیب، اونی قوریتیش مقصدیده، نیل دریاسیده سو تاشقینی وقتیده، سوو اوزه نی (سوو اوتیش یولی) نی توسیب قویگنلر و او ییرنی فرانسه قشونی قوماندانلری و قورال- اسلحه مرکزی گه ایلنتیرماقچی بولگنلر. شونینگدیک اویلری سو گه قره تیلگن اهالینی یشه ش جایلریدن هَیدب، فرانسه قوماندانلری اقامت قیلیشی اوچون، اولرنی تارتیب آلگنلر. شونینگدیک ناپلیون بوناپارت اصلیده حنفی فقیه لریدن سید ابراهیم سعودی اسکندرنینگ اویی بولگن اُزبکیه سراییده یشه گن. کیین او ییرده «کلیبر» یشه گن و اوشه جای یقینیده اولدیریلگن. سونگره او ییرده «جنرال مینو» یشه ب، اونگه خاص بولگن ایریم قوریلیشلرگه اوزگریشلر کیریتگن و اسلام دینی گه کیرگنی نی اعلان قیلگندن کیین او ییرده بیر مسجد قوردیرگن.

اُزبکیه ده مولد النبی مراسم لری: فرانسه لیک «شامپلیون» اُزبکیه میدانیده مولدالنبی مناسبتی بیلن اوتکه زیلگن طنطنه لی مراسم حقیده قوییده گی لرنی یازه دی:

«میدان مسخره بازلر، رقاصه لر، اشوله چیلر اطرافیده توپلنگن تماشاچیلر بیلن تولیب تاشگن ایدی، شونینگدیک دینی مراسملرنی ادا ایتیش اوچون چیرایلی خیمه لر اورنه تیلگن ایدی، ایریملر قرآن تلاوت قیلردیلر، عین حالده اوچ یوز درویش ذکر حلقه سی قوریب بیر آواز بیلن «... لا اله الا الله» نی تکرار قیلردیلر. اولردن اوزاقراقده بیش یوزگه یقین کیشی یورک قوریدن الله نامینی تیلگه آلیب، اونی مینگلب مرته تکرار قیلردیلر.» شامپلیون بو کبی دینی مراسملر دنیاوی اویینلر بیلن اره لشیب کیتگنیدن حیرتلنه دی.

محمد علی دوری (1805-1848م)، قورغاقچیلیک ییللری نیل دریاسی سووی کمیگنده، اُزبکیه کولی قوریب قالیب، ینه تاشقین فصلیده سووی تاشیب کیتردی. بونینگ نتیجه سیده ییر بالچیققه تولیب، کسل لیکلرگه سبب بولردی. بو ایسه ییر سطحینی کوتریب تیکیسلش و اونی عمومی باققه ایلنتیریش اوچون تورتکی بولدی. بو ییرگه سو 1839-1847 ییللری کیلتیریلدی.

محمد علی اُزبکیه سراییده بولیب اوتگن یانغین و تعمیرلشدن کیین قیزی زینب خانم گه اونی هدیه قیلگندن آلدین اونده یشه گن. شونینگدیک محمد علی اُزبکیه ده بیر شفاخانه قوریب، 1842 ده اونی قیته قوریب قصر عینی ده گی طبیات و توغو مدرسه سیگه تیگیشلی شفاخانه گه قوشدی. شفاخانه 500 اورینلی بولیب، ایرکک و عیاللر گه تخصیص بیریلگن ایدی. سلطان قلاوون شفاخانه سی یاپیلگندن کیین او ییرده گی روحی کسللر هم بو ییرگه کیلتیریلگن ایدی.

انگلیس تدقیقاتچی سی و سیاح «ادوارد ولیم لین» هم 1842 م. ییلی اُزبکیه ده، مولدالنی مراسملری نینگ گواهی بولگن ایکن. اونینگ یازیشیچه برچه جاده لر قندیللر بیلن یاریتلگن ایدی، ربیع الثانی نینگ اوّلگی اون کیچه لری دوامیده قاهره اهالی سی دن کوپ کیشیلر اُزبکیه گه کیلیب شاعرلر شعرلری، قیزیقچیلر صحبتلرینی ایشیتر و شعبده بازلر اویینلرینی تماشا قیلردیلر. بعضیلر داربازلیک قیلردی، عیاللرنینگ رقصگه اشتراک ایتیشلری منع ایتیلگن ایدی.

شونینگدیک هر کیچه اوته دیگن درویشلر موکبی اونینگ دقتینی اوزیگه تارته دی. او تأکیدله گنیدیک اینگ یخشی ذکر حلقه سی، اُزبکیه کولی نینگ جنوبیده گی سوق البکری کوچه سیده توزیله دیگن ییغیلیش ایکن. ذکر ایتوچیلر بلند آواز بیلن (پیغمبرگه صلوات ایتمه گنلرنینگ کوزی توزگه تولسین!) دیب فریاد چیکردیلر. شونینگدیک منطقه نی200 یا که 300 قندیلدن ترکیب تاپگن کتته لوستر یاریتیب تورردی. شو کبی او ذکرنی کوریش اوچون کیلگن ایریم مسیحیلرنی کورگن ایکن.

خدیوی عباس حلمی اول 1648-1854 میلادی اُزبکیه کولی گه کتته اعتبار قرتدی. او کول اطرافیده محمد علی قازدیرگن سو کانالی نی یاپیب، تاشقین وقتیده سو کیره دیگن بیر اریق آچتی و اُزبکیه ده بیر موز (یخ) فابریکه سی قوریشنی بویوردی. اما 1853 م ییلی قاهره گه سفر قیلگن انگلیس سیاحی «ریچارد برتون» اُزبکیه ناحیه سیده غربی حیات کورینیشلری و عادتلری سینگیب کیتگنی نی کوزه ته دی. او کوپ بیکار کیشیلر هر کیچه آی یاروقلیگیده اروپاچه محله بولگن اُزبکیه باغلریگه آلیب باره دیگن یول اطرافیده اولتیریشیب، یونانچه و تورکچه موسیقی گروهلرینی ایشیته دیلر، یاکه شیرینلیکلر ییب، چای، قهوه یا که باشقه ایچیملیکلر ایچیب، حیاتدن بهره آلیب، هزل و مطایبه بیلن اوتکزیشلرینی ایتیب اوته دی.

ایتیشلریچه 19 عصر اورته لریده اُزبکیه باغیده گی کورینیش شرقانه روح دن قاهره ایچیگه نسبتاَ کم فرقلنه دی. لیکن اونینگ ایتیشیچه شرقانه لباسلر آره سیده اروپاچه کییملر، آی یاروقلیگیده اوز کورکینی یوقاته دی. شونینگدیک آق و سریق گلله گن اکاسی درختلری منظره لرگه بیر آز قارانغولیک عکس ایتدیره دی. عموماً آلگنده بو گللرنی قدیمی ذقن الباشا (باشا نینگ ذقنی) گه مقایسه قیلیش ممکن. بولرنینگ همه سی بیر صنعت لوحه سی اوچون موضوع بوله دیگن منظره نی تشکیل ایته دی.

اوز کوزه تیشلری نینگ آخریده «ریچارد بیرتون» فقط بیر قبت یوز یاپوچی برقع بیلن بو چیقیشلرده اشتراک ایتیشگن عیاللرنی کوریب تعجبلنه دی. عین حالده پولیسلر اویاتسیزلیک نینگ بو کورینیشلریگه یینگیل کوز بیلن قرردیلر. نیگه که بو عیاللر یقین وقتلرگه چه دولتگه کتته سالیقلر تولردیلر. شو کبی الخدیوی سعید 1854-1863 میلادی اوزیدن آلدینگی حاکملرنینگ سیاستی گه دوام بیریب اُزبکیه کولی گه کتته اعتبار قره تدی، اُزبکیه باغلرینی سوغاریش اوچون، عباس قازدیرگن اریققه سو چیقره دیگن ماشینلر آرقه لی نیلدن سو کیلتیردی.

اسماعیل پاشا- مصرنینگ اصلاحاتچی خدیوی

خدیوی اسماعیل دوری: الخدیوی اسماعیل حاکمیت مسندیگه اوتیرگندن کیین (1863-1879م) اُزبکیه گه کتته اعتبار قرتدی. پاریس ده پولونیا اورمانی نی برپا ایتگن فرانسه لیک مهندس «باریللی دیشان» بیلن اُزبکیه باغینی اوشه باققه اوخشه تیب لایحه لشتریشگه کلیشیب آلدی. شونینگدیک اُزبکیه نینگ بیر قسمی نی اجره تیب آلیب او ییرده اوپره تیاترینی قوردی و او ییرده گی البکریه قصری نی هم اوزلشتیردی.

شو ترتیبده الخدیوی اسماعیل 1872 م. ییل اُزبکیه باغی نی آچدی. او اوستیگه تخته کوپریکلر تارتیلگن کیچیک کوللرنی اوز ایچیگه آلردی. شو کبی او ییرده مصنوعی غارلر و موسیقی پاویلیونی بار ایدی. اُزبکیه میدانی فرانسه نینگ مونسو میدانیگه اوخشه تیب توزلگن ایدی. میدان اطرافیده تماکی ساتیش دکانلری، اروپاچه و شرقانه آشخانه، قهوه خانه لر و ختایچه ایوانلر قوریلگن ایدی.

الخدیوی اسماعیل حاکمیتی دوریده اتریش قرالی رودولف مصرگه کیلیب قاهره نی زیارت قیله دی. اونینگ ایتیشیچه کیچه اَوقَتدن کیین خدیوی بیلن بیرگه اُزبکیه کینگ باغلریگه باره دی، «او ییرده بیزلرنی کوتیب آلیش اوچون اُتریش و مجارستانلیک گروهلر تامانیدن کتته مراسم اوتکه زیلدی، درختلرگه چراغلر آسیلگن ایدی، الاو اویینلری بولدی، رقاصلر و اشوله چیلر اولر اوچون اورنه تیلگن خیمه لرده اوز مهارتلرینی کورسه تدیلر، عرب موسیقه سی ینگره دی، ایلان اوینه توچیلر، آلاو یوتوچیلر چیقیش قیلدیلر. میرگنلر، قاره تنلر، نوبیلرنی تماشا قیلدیک. قاورچاق تیاترینی کوردیک. باغ ایشیکلری ایرته لب انچه وقت آچیلگن ایدی، شو سببلی آدملر تولیب تاشگنی اوچون بیز او ییرده ایرکینلیک بیلن سیر قیلالمه دیک، شونینگدیک ایشیککه هم کوپ قیینچیلیک بیلن یقین لشدیک.»

کیینراق خدیوی توفیق 1879- 1892م اسکندریه ده محمد علی هیکلی نی قورگن فرانسه لیک هیکلتراش «فوردیه» گه اُزبکیه میدانیده اوز جدی ابراهیم پاشا هیکلی نی یسه ش اوچون 16 مینگ جنیه بیریشگه قرار قیلدی.

شونینگدیک انگلستانلیک «ستانلی لین پول» هم 1883 ییل بعضی بیر شونداق عیاللرنی اُزبکیه باغی دم آلیش جایلریده کورگن ایکن. عین حالده او اُزبکیه ده یشاوچی الشرابی عایله سی حقیده ایجابی تامانلرنی هم ایتیب اوته دی. نکاح مراسملری ساز، آواز، قوشیق و خورسندچیلیکلرگه بای بولسه ده، بو عایله دعوت قیلینگنلر اولرنینگ اویلری توغری سیده گی امیر اُزبک نینگ جامع مسجدیدن نمازلرینی اوقیب چیقمه گونلریچه اوز قیزلرینی اویده اوشلب کوتیب تورردیلر. اوندن کیین، کیلین نی اونینگ تینگداشلری و دوگانه لری بیلن کویاو نینگ اوییگه جونه تیشگه شاشیلردیلر. اوندن سونگ خورسندچیلیکدن آلاو یاقیب، مشعل کوتریب اُزبکیه ده یورردیلر.

باغده گی ایسکی درختلردن بیر رسم

میلادی 19 عصر آخرلری و 20 نچی عصر باشلری خدیو عباس حلمی ایککینچی دوریده (1892-1914م) اُزبکیه منطقه سی بوتونلی بیر اوروپاچه ناحیه توسینی آلگن ایدی. بو حقده حاجی تورکی شهاب الدین جنابلری 1898 ییل حجازگه سفری یولیده قاهره گه ییتوشگندن کیین شونداق دیگن ایدی: اُزبکیه منطقه سی بوتونلی اوروپا ناحیه لریگه اوخشه یدی، او ییرده گی باغ قاهره ده یشاوچی اوروپالیکلر اوچون مخصوص دُکانلر مرکزی حسابلنه دی، اونده اورته افریقادن کیلتیریلگن عجایب درختلر، رقیق و غامض عطر ترقتیب توره دی. شونینگدیک او آرام و حزین کویلر چلیب تورگن بیر حربی موسیقی گروهینی کورگه نینی ایته دی. شهاب الدین متدین کیشی بولگنی اوچون طبیعی که حج سفری یولیده اُزبکیه ده یینگیل تک عیاللرنی یاقتیرمه گن، اولر اوزلرینی مسیحی دیب دعوا قیله دیلر، شونداق بولسه نیگه اولرگه مسلمان عیاللر کییمی نی کییب بونداق تفرج قیلیشگه رخصت بیریلگن؟ دیب سوریدی.

اما تورکیه لیک سیاح «خالد ضیاؤالدین» قاهره گه سفر قیلگندن کیین 1909 میلادی ییلی بو حقده رسملی بیر کتاب نشر قیلگن، اونینگ یازیشیچه اُزبکیه باغی اینگ قدیمی و اینگ بویوک باغلردن بیری سنه له دی، چون که اونینگ میدانی 24 فدان گه تینگ کیله دی. اونده بیر تیاتر، بیر نیچه کازینو، تورت هوتل موجود بولیب، کینگ میدانلر، امریکا، آسترالیا، هند و جاپاندن کیلتیریلگن درختلردن تشقری، کتته فواره لر، قول یوویش جایلری و مستراحلر، شونینگدیک آدملر اولتیریشی اوچون تراسلر موجود. او هم الحاج شهاب الدین جنابلری نینگ سوزینی تأکیدلب، او ییرده بیر حربی موزیکه گروهی، باغده سیر ایتوچیلر اوچون یاقیملی کویلر چلیب توره دی دیدی.

خالد ضیاؤالدین اُزبکیه باغی اینگ چیرایلی دم آلیش جایی صفتیده قاهره لیکلر اوچون قنچه یوقاری اهمیت گه ایگه ایکنلیگی گه اشاره قیله دی، شو درجه ده کیم شرکتلردن بیری اُزبکیه باغی نی ساتیب آلیش مقابلیده مصر حکومتی گه بیر میلیون لیره تولش نی تکلیف قیلگن ایدی، لیکن بو تکلیف قطعیت بیلن رد قیلینگن.

شو سینگری اُزبکیه منطقه سی 1911 ییل ده قاهره گه سفر قیلگن هندوستانلیک سیاح حسن نظامی دهلوی نینگ دقتینی اوزیگه تارتگن. اونینگ ایتیشیچه اُزبکیه جاده لری اوز کینگ لیگی بیلن پاریس شهری جاده لریدن اوستون توره دی، او، شونینگدیک او ییرده گی اروپالیکلر یشه یدیگن چیرایلی بنالر حقیده گپیریب اُزبکیه ده بیر یونانلیک که تیگشلی بولگن ییر مهمانخانه- پارک هوتل نی هم ذکر ایته دی.

شو یوسینده اُزبکیه منطقه سی اون بیشینچی عصر آخرلریده الامیر اُزبک بن تنش تامانیدن قوریلیب توگه تیلگندن کیین، ییگیرمنچی عصر باشلریگه چه قاهره ده گی حکمران و ارستوکراتلر طبقه سی نینگ یشه یدیگان منطقه سی بولیب کیلگن. کیینچه لیک اُزبکیه نینگ باغی و کتته کولی قاهره لیکلرنینگ دم آلیش و هاردیق چیقریش قبله سیگه ایلنگن. شو کبی کوپلب اروپالیکلر اُزبکیه باغلری گه قره گن اویلرده یشه ش نی یاقتیرگنلر. اروپاچه لایحه لشتیریلگن بو باغلر، اوزی نینگ کینگ کوکلمزارلری، نور ساچیب تورگن چراغلری بیلن هم، سیر و سیاحت قیلیشنی یاقتیره دیگنلرنی همیشه اوزی گه جلب ایتیب کیلگن.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

مترجم تامانیدن اُزبکیه باغی گه تیگیشلی قوشیمچه معلوماتلر

ایسلتمه: مترجم تامانیدن بیریلگن قوشیمچه معلوماتلر و اُزبکیه باغی گه تیگیشلی تاریخی صورتلر، مصر مطبوعاتی، انترنت صحیفه لری و ایریملری ویکیپیدیا آچیق انسیکلوپیدیه سیدن تنلب آلیندی.

ازبکیه تیاتری

صورتده ام کلثوم 1958ییل ازبکیه تیاتریده بیرنچی کنسرتی نی اجرا قیلماقده

اوزبیک باغی نینگ حمایه سی اوچون کوره ش: کیینگی ییللرده اُزبکیه باغی نینگ بیر تامانیدن مترو نینگ تونلی اوتکه زیلگن لیگی نتیجه سیده بیر قطار افریقا، اروپا، جاپان و هندوستاندن کیلتیریلگن نادر و عجایب درختلر سوغیریلیب تشلندی و قاهره والی سی تامانیدن، ایسکی اشیا و ماللر ساتوچیلری (کهنه فروشلر)، شهر مرکزلریدن ییغیشتیریلیب، اُزبکیه میدانیده جایلشتیریلسین دیگن بویروغ اعلان قیلیندی. بو ایسه کتته تاریخی مدنیت مرکزی نی آیاق آستی قیلیب، اونی یوقاتیشگه آلیب بارردی.

لیکن بو قرار ایکولوژی و مدنی یادگارلیکلر حامی لری نینگ قتتیق اعتراض و قرشی لیک لریگه سبب بولیب، عاموی اخبارات واسطه لری اینیقسه انترنیت صحیفه لریده جدی مقاله لر چیقه باشله دی. جمله دن سید محمود حسن، «الأهرام الیومی» ده بو کبی قرارلرگه قرشیلیک بیلدیریب، اُزبکیه باغی اونده رسمی و ملی مراسملر، تیاتر و اوپرا نمایشلری، مصرنینگ مشهور اشوله چی سی ام کلثوم تامانیدن برپا ایتیله دیگن موسیقی محفللری و کینگ مدنی علاقه لر مرکزی صفتیده هم شهرت قازانگن منطقه دیر دیب تأکید له دی.

«الاهرام» مشهور گزیته سی قتتیق اعتراض بیلدیریب، اُزبکیه مصرنینگ تاریخی فخرلنه دیگن یادگارلیگی بولگنی اوچون اونی اوزگرتیریش بوتونلی قانون گه خلاف ایش دیب یازدی.

«مدنیت ایشلرینی ترتیبگه سالوچی ملی تشکیلات» جدی اعتراض بیلدیریب، اگر باردیو اروپا یا که امریکا ده بیران بیر کیشی حتی بیر درخت نینگ شاخه سینی سیندیریش گه جرأت قیلسه، در رو اونگه قرشی ییغیلیشلر بولیب اوتیب، اونی باشقه بیر درخت ایکیش گه مجبور قیله دیلر. شو سببلی شهرلرده هیچ کیم خلق نینگ رخصتی سیز بران بیر درخت نی کیسیش گه جرأت قیلمه یدی.

تشکیلات رئیسی سمیر غریب، قاهره شهری نینگ خدیویه منطقه سیده جایلشگن اُزبکیه باغی ملی میراث صفتیده تاریخی اهمیت گه ایگه بولگنی اوچون اونی کهنه فروشلر بازاری گه ایلنتیریش قراری در حال توخته تیلسین دیب طلب قیلدی.

عباس الطرابیلی، «میلیون لر بولیب اُزبکیه نی قوتقه زیلیک!» عنوانی آستیده یازگن جدّی مقاله آخریده، «بیز میلیونلرنی، اُزبکیه نی کهنه فروشلر بازاری گه ایلنتیریش گه قرشی مظاهره قیلیش گه چقیریلیک می؟ خلقیمیز ینه بیر مرته قوزغه لیب، حاکمیتنی خلق ایسته گینی حرمت قیلیشگه مجورلش اوچون تییارمی؟

مین اوتگن حشمتلی دوریمیزدن قالگن «حدیقة الاُزبکیه» نی قوتقزیش اوچون میلیونی وطنداشلرنی دعوت قیله من!» دیب یازدی.

مصر مطبوعاتی، قاهره نینگ مدنی، اجتماعی تشکیلاتلری اینیقسه انترنیت صحیفه لری تاماندن آلیب باریلگن بو کبی جدی و قطعی کورش عاقبتیده، قاهره والی سی دوکتور اسامه کمال، 2012 ییل، 10 سپتمبر کونی، اوّلگی قرارینی سیندیریب، اُزبکیه باغی نی کهنه فروشلردن بوشه تیب اوّلگی حالیگه کیلتیرشگه بویروغ بیردی. بویروغده تأکیدلنیشیچه، اُزبکیه قاهره نینگ مدنی میراثلریدن بولگنی اوچون، هرقنداق تعرض دن مصئون دیر.

شونداق قیلیب قاهره شهری نینگ جسارتلی وطن سیور ضیالی لری نینگ قطعی کوره شلری و شهامتلی اهالیسی نینگ حمایه سی بیلن، موندن بیش یوز و ایللیک ییل آلدین اوزبیک امیری اقتدارلی سلطان قایتبای قشونی نینگ باش قوماندانی اتابک سیف الدین بن تنش تامانیدن قوریلیب عصرلر دوامیده مدنیت اوچاغی، زمانوی حیات مرکزی صفتیده، اوز کورکملیگی، چیرایلی قصرلری، پارم هواسی، سودن توله کتته- کیچیک کوللری بیلن شرق و غرب سیاحلری دقتینی اوزیگه تارتیب کیلگن، «حدیقة الاُزبکیه» اوزبیک باغی، اونی تهدید قیلیب تورگن خطردن قوتقه زیلدی و بیر ملی تاریخی یادگارلیک صفتیده، قانون حمایه سی آستیگه آلیندی.