بولوت

  اؤزبیک خلقی شکللنیشی نینگ کیینگی ، ینه بیر مهم دوری 9 -12 نچی عصرلر حسابلندی . 10 نچی عصر نینگ آخرلریده تورکی ایتنیک قتلمینینگ ماوارألنهرنینگ برچه حدودلریده اوستونلیگینی تأمینلاوچی تاریخی واقعه لر صادر بؤلدی .

  ارغو ، توخسی ، قرلوق ، چیغیل و یغما قبیله لری اتفاقیده گی قاره خانیلر دولتی یوزه گه کیلیب ، بو دولت 999 نچی إیلی ماوارآلنهر نی اؤز ایلکیگه کیریتدی . قاره خانیلر دولتیده قرلوق -چیغیل تورکی تیل لهجه سی کینگ ترقلدی . کیینچلیک شو تیل اساسیده ادبی تورکی تیل یوزه گه کیلیب ، اونی حضرت محمود کاشغری «اینگ آچیق و روان تیل » دیب اته گن  .

  تورکی تیلده 9 - 12 نچی عصرلر مابینیده بیر قطار اثرلر یازیلگن بؤلیب ، احمد یوگنکی نینگ ( 869 - 775) « حبت الحقایق » (حقیقت لر تحفه سی ) داستانی ، یوسف خاص حاجب نینگ ( 11 نچی عصر «قوتدغو بیلگ» (سعادتگه یؤللاوچی بیلیم ) اثری ، حضرت محمود کاشغری نینگ مشهور «دیوان الغات التورک» اثری ، اولیا احمد یسوی حضرتلری نینگ (1041 - 1167) «حکمتلر » ی همده «اؤغوزنامه» ، «الپامیش» ، «گواؤغلی» کبی داستانلر شولر جمله سیدندیر .

  ماوارألنهر و خراسان نینگ فارسی -دری تیلیده سؤزله شوچی اهالیسی 10 نچی عصر دن باشلب اؤزینی «تازیک» یعنی «تاجیک» دیب یوریته باشلیدی .

  سامانیلر و قاره خانیلر (9 نچی عصر اؤرته لریدن 1213 إیلگچه) دن تشقری حکمرانلیک قیلگن کیینگی سلاله لر ، غزنوی لر (997-1187) ، سلجوقی لر (1040-1157) ، خوارزم شاه –انوشتگین لر (1097-1231) نینگ برچه سی تورکی قومگه تیگیشلی بؤلیب ، اؤز وقتیده نفقط اؤرته آسیا ، بلکی اؤرته شرقده هم حکمرانلیک موقعگه ایگه بؤلگنلر . مغوللر استلأ سی گرچی اهالی باشیگه نهایتده آغیر کلفت لر و یؤقاتیشلر آلیب کیلگن بؤلسه-ده ، تدقیقاتچیلر فکریچه ، اؤزبیک خلقی اتناگینیزی و ایرقیگه دیرلی تأثری بؤلمدی.

  ماوارألنهر و خوارزمدن شمالیده جایلشگن ولایتلرنی ، مسلمان مولف لری دشتی قپچاق -قپچاق چؤلی دیب اتشگن . قدیمدناق بو یرلردن اساساً تورکی خلقلر و تورکلشگن مغوللر استقامت قیلرایدیلر. چینگیزخان باسقینیدن سؤنگ بو یرلر کتته اؤغیلی جوچینگنی ایلکیگه توشگن ایدی .

  کیینچلیک بؤ حدود ایککی قسمگه بؤلینیب کیتدی . جوچینینگ اؤغلی بؤلمیش شیبان نینگ اولادیدن بؤلگن سلطان محمد 13 یاشده (1312-1341) آق اؤرده گه حکمدار بؤله دی . سلطان محمد گه اؤزبیک خان دیب تخلص بیریلگن.

  کؤپچیلیک تدقیقاتچیلر نینگ فککرلریگه قره گنده اؤلکه میز حدودلریده اینگ قدیمگی دورلرده یشه گن اؤتراق محلی -سغدیلر ، خوارزمیلر ، باختریلر ، سکلر ، مسیگیتلر ، حاضرگی اؤزبیک خلقینینگ اساسینی تشکیل ایتدی. تاریخ نینگ قدیمگی دولتلریده اهالی کؤپ حاللرده اؤزلری یشه گن جای نامی بیلن اتلگن بؤلیب ، اؤرته عصرلرگه کیلیب بو ناملر اؤزگره دی . خصوصاً ، دشتی قپچاق حدودلریده یشه گن تورکی اهالی ماوارألنهر یرلریگه کیلیب ، بو یرده یشه یاتگن اؤتراق اهالی بیلن اویغونلشیب کیتگن و اهالی اؤز نامینی اؤزبیک دیب اته گن . اؤرته عصرلر تاریخی ادبیاتلرده هم بو نام «اؤزبیک» ، «اؤزبیکلر» صفتیده تیلگه آلینه دی . اما ، شو نرسه انیقکی ، دشتی قپچاق حدودلریدن کیلگن تورکی قبیله لر محلی اهالی ایتناگینیزیگه ، عرف-عادت و عنعنه لرگه سیزیلریلی درجه ده تأثر ایتمه دیلر ، عکسینچه اونینگ آره سیده سینگیب کیتیب یوقاری درجه ده گی مدنیت تأثریده بؤلدیلر.

  تدقیقاتچی عبداقهار ابراهیموف نینگ یازیشیچه ، اؤزبیک خلقی اساساً ایککی ایتنیک قتلمدن تشکیل تاپگن . بیرینچی قتلم توران-تورکستان حدودلریده شکللنگن . ایککینچی قتلم ایسه والگه (ایتیل) دریاسی بؤیلریدن تارتیب ، تا خوارزم نینگ شمالی ، سیر دریا نینگ اؤرته و قویی آقیملریگچه بؤلگن حدودلرده شکللنگن ، بو مکان اؤتمیش ده تورلی ناملر بیلن ، چنانچی قپچاق دشتی ، آلتین اؤرده ، اؤزبیک ولایتی ، اؤزبیک مملکتلری ، اؤزبیک اولوسی دیب اتلگن . خلقیمیزنینگ بو قتلمینی جغرافی اؤرین جهتیدن شرطلی روشده شمالی قتلم دیب اتش هم ممکن .

  خلاصه قیلیب ایته دیگن بؤلسک ، اؤزبیک خلقی نینگ اتنیک شکللنیشی اوزاق دوام ایتگن مرکب جریانده دیر . اؤزبیک خلقی نینگ اساسینی حاضرگی اؤزبیکستان حدودلریده بیر نیچه مینگ إیللر دوامیده یشب کیلگن محلی سغدیلر ، قنغلر ، باخترلر ، خوارزمیلر ، دوانلیکلر ، سکلر و مسیگیتلر تشکیل ایته دی . تورلی دورلرده بو حدود لرگه کیریب کیلگن قبیله لر ، ایللتلر و خلقلر دور اؤتیشی بیلن محلی اهالی گه اؤز تأثرینی قسماً اؤتکزگن . اؤزبیک خلقی شکللنیش جریانی نینگ برچه باسقیچلریده محلی اهالی چیتدن کیلگن (کیلگیندی ) اهالی گه نسبتاً اوستون بؤلگن.

  بو فککریمیزنی اثباتلاوچی دلیللردن بیری ، کیینگی ایککی _ اوچ مینگ إیل دوامیده اؤرته آسیاده ، اؤزبیکستان ده محلی اهالی نینگ تیلی اوچ مرته اؤزگردی . خصوصاً ، شرقی ایرانی تیللر اؤرنیگه غربی ایرانی تیللری (فارس تیلی ) و ایره میزنینگ باشلریدن باشلب تورکی تیللر کینگ ترقله باشله دی . اما محلی خلق نینگ «قانی» ، یعنی ژینیتیک ایترلی اؤزگرمدی و قدیمی خلقلرگه خاص کوپگینه انتراپالوژیک خصوصیتلر شو کونلرگه قدر سقلنیب کیلماقده .

  اؤزبیک خلقی کیلیب چیقیشی نینگ اساسینی اینگ قدیمگی دورلردن باشلب اولکه میز حدودلریده یشب کیلگن خلقلر و ایللتلر تشکیل ایتگن . ایککی مینگ إیل دوامیده محلی اهالی گه کیلیب قؤشیلگن تورکی تیلی ایلت و خلقلر اؤزبیک خلقی نینگ شکللنیشیده اساسی ترکیبی قسم صفتیده قتنشگن .

تیارلاوچی : داکتر عزیز الله فاریابی