مولانا جلال الدین محمد بلخی نینگ صورتی و سیرتی
مولانا جلال الدین محمد بن بهاءالدین محمد بن حسین الخطیبی ، مولوی رومی لقبی بیلن شهرت قازانیب ، بلخ نینگ خوارزمشاهی تورکلریدن حسابله نه دی .
مولانا ۶۰۴ هجری قمری ییلی بلخ شهریده دنیا گه کیلدی . او باله لیگیدناق ، آته سی بیلن کیچیک آسیاگه سفر قیلیب ، قونیه شهریده استقامت قیله دی . ۶۷۲ هجری قمری ییلده ایسه ، مذکور شهرده جهاندن کؤز یومه دی .
حضرت مولانا جلال الدین محمد بلخی سریقدن کیلگن وآزغین شخص بؤلیب ، بیرگون حمام گه توشگه نیده ، اؤز بدنی نی کؤرگچ ، اؤزیگه رحم و شفقت نقطهء نظردن باقیب ، ضعیف لیگی حقیده شونده ی دیگن ایدی :
" مین عمر بؤیله ب ، هیچ بیرکیمسه دن خجالت قیلمه گن من ، اما بؤگون ایسه ، اؤزیم نینگ آزغین لیگیمنی کؤریب ، بغایت اویه لدیم " او آزغین لیگیگه قره مسدن ، نهایت نورانی و صلابتلی شخص بؤلگن . او نینگ شهامتلی کؤزلریگه هیچ کیم تیک قره آلمسدن ، اؤنگه کؤزی توشگن شخص ، ییرگه باقر ایدی .
او ، باشیگه دانشمنلرچه سلله اؤره ب ، کؤیله گی نینگ یینگی ، کینگ بؤلگن . مولانا طریقت یولینی تنله ب ، شمس نی تانیگه نیدن کیین ، کتته سَـلله نی باشیگه قوییب ، ماوی رنگلی چپن کییر ایدی . بو عمری نینگ آخیریگچه ، دوام ایته دی . سیرت و اخلاق نقطه ی نظریدن مولانا ، دنیا ده مثلی کورینمه گن شخص ایدی .
او دانا آته سی سلطان العلما بهاء ولد تربیه سی ، مذهبی و عرفانی محیط تاثیری آستیده ، تربیت تاپگن ذات . مولانا نینگ دل چراغی ، سلوک و طریقت گه قدم باسگه نیدن سونگ ، آته میراثی و تینگری تعالی عزیز بنده لری معرفتی دن نورگه تؤله دی .
اوجهان نینگ تورلی- تومن خلقلری و مذهب لری گه نسبتاً صلح وآسایشته لیک و برادرلیک یولینی تنله ب ، مسلمانلر ، یهودی لر و ترسا لرگه حرمت کؤزی بیلن باقه دی . هیچ قچان هیچ کیم نینگ هر قنده ی سوالی گه اچچیق جواب بیرمه گن و اونی خفه قیلمه گن . من من لیک ، قیصر لیک ، اؤز بیلرمن لیک ، او نینگ شاء نیگه تؤغری کیلمسدی . او آدملر بیلن تواضع و مهربان لیک ده گون کیچیرردی . یاش و قری ، مومن وکافرلر ارا فرق قایل بؤلمَسدی . دیمک همه نی بیر کؤزده کؤرردی .
روم پادشاهلری و امیرلری مولانا نی جوده حرمت قیلیب ، او نینگ بیلن دیدار کوریشیشنی آرزو قیلر دی . شونگه قره مسدن او ، کمبغللر و محتاج کیشیلر بیلن یقین علاقه ده بؤلیب ، اکثریت مُرید لرینی پست قتلمدن تعیین قیلردی . او ذات اولر نینگ تربیه سی یولیده ، باش- قاش بؤلیب ، اولرنی الله یؤلیگه چارلر ایدی .
یاو لر نینگ : " مولانا نینگ مریدلرینی عجایب انسانلر تشکیل بیره دی . هر جایده تیکوچی ، گزله مه ساتوچی و بققال لر او نینگ بیلن علاقه ده بؤلیب ، عالم لر و دانا شخصلر اصلا او نینگ یانی گه کیلمه یدی" دیگن تهمت لری گه نسبتاً ، قوییده گیچه جواب قه یته رر ایدی :
" اگر مینینگ مریدلریم یخشی آدملر بولگه نیده، مین اولرگه مرید بؤلرایدیم، اما،یامان آدملر بؤلگه نی طفیلی،مین اولرنی اؤزیمگه مُرید صفتیده تنله گن من ونهایت اولرنی الله یولیگه ایتکله یمن ."
مولانا مُدرسلیک و اوقوتوچیلیک یؤلیدن گون کیچیرردی . بیراو نینگ منتی نی اصلا اؤزیگه یول بیرمَسدی و قؤلگه توشگن آقچه لرنی کمبغل شخصلرگه ترقه تر ایدی . مبادا اوییده آذیق- اوقات (اقوت) بؤلمه گن تقدیرده ، او جوده خورسند بولیب ، " ایندی بیز نینگ اوییمیز پیغمبرلر اوییگه اوخشه ب قالدی" ، دییه ، سؤز یوریتردی .
او عهد پیمان گه اعتبار بیره دیگن آدملرنی سیویب ، " وفادار شخصلرحقی اوچون " دیگن معنا ده آنت ایچردی . ریاضت چیکیش مفکوره سیگه قرشی چیقیب ، هیچ قچان مرید لرینی چلله ده اولتیریشلرینی خواهله مسدی . او بار عمرینی تهذیب ، اخلاق و جماعه آسایشته لیگی یؤلیده صرفله گن . مولانا اخلاق و خیرخواه لیک نقطه ی نظردن اینگ اولوغ پیغبرلرگه اؤخشر ایدی . بیر سؤز بیلن آتگنده ، او ، توغری سؤزلیک وتؤغریلیک ده انسانیت نینگ اولوغ یولباشچی سی و رهبری صفتیده قرار تاپگن ایدی .
مولانا نینگ تورکی تیلیده گی دیوانی :
بعضی بیر منبع لرگه کؤره ، مولانا نینگ تورکی تیلیده گی اولوغ دیوانی و شو نینگ دیک او نینگ قلمی گه منسوب تورکی شعرلری تیلگه آلینه دی . سامی نیهات بانارلی " رسملی تورک ادبیاتی تاریخی " ده یازیشی چه ، مولانا اناتولی ده تورکی تیلیده بیر بویوک دیوان یره تگن . بو دیوان فارس تیلیده بؤلیب ، اونده عربی و یونانی تیلیدن علاوه ، ۲۰۰ گه یقین تورکی بیت لر (غزل ، قطعه ، بیت و ملمع ) شعر لر هم موجود دیر . شونی آیتیش جایزکی ، بو شعر لر حاضرگچه ایرانده باسیلیب چیققن دیوانگه کیریتیلمه گن . داکتر ح. محمد زاده صدیق "دوزگون" اؤزی نینگ مولویه مکتبی ده گی تورکی شعرلر کتابیده بو نکته گه اورغو بیریب ، شونده ی یازه دی :
بو دیوان ده گی اعلان قیلینگن برچه شعر لر خیرلی و عالی جناب انسانلر حقیده بؤلیب ، او نینگ تورت لیکلرینی ، صوفی لر و درویشلر ، ترجیع بند طرزده تضمین قیلیب ، خانقاه لرده اجرا ایتیشه دی . مولانا نینگ بیرقنچه لیریک شعرلری وغزل لری عرب ، فارس ، تورک و ارمن تیللریده ملمعات شکلیده ، بیتیلگن . منه شونده ی شعر لردن نمونه لر کیلتیره میز :
یالغیز سینی سیورمن
دانـی کـه مـن بـعـالـم ، یـالـغیزسینی سیورمن
چـون در بـرم نـیایـی ، انـدر غـمـت اؤلـرمـن
مـن یـار بـا وفـایـم ، بـرمـن جـفا قیلـورسـن
گـرتـو مـرا نـخواهـی ، مـن خود سنی تیلرمـن
رویـی چــو مـاه داری ، مـن شــاد دل از آنـم
زان شـکـریـن لـبانـت ، بیر اؤپگه نـی تیلرمـن
تـو هـمـچو شیر مستی ، منیـم قـانیم ایـچـرمـن
مـن چـو سـگـان کویت ، دنـبال تـو گیزر مـن
فـرمـای غـمـزه ات را ، تـا خـون من نـریـزد
ورنـه سـینینگ ایـلینـگدن من یارغیگه باررمـن
هـردم بـه خشـم گـویی ، بارکیت منیم یانیمدن
مـن روی سـخـت کـرده ، نـزدیک تو توررمن
روزی نشست خواهم ، یالغیز ، سینینگ قـانینگده
هـم سـن چـاغیر ایچرسن ، هم من قمیز چیلرمن
روزی کـه مـن نبینـم ، آن روی هـمچو ماهـت
جـانـا ! نشان کـویت ، از هـر کسی سـؤررمـن
آن شـب کـه خفته باشی ، مست و خراب شاهـا
نوشـین لبت به دندان ، قی یی- قی یی توتورمـن
مـاهی چـو شمس تبریز ، غیبت نـمود ، گفتند :
از دیگـری نپرسید ، مـین سؤیلـه دیـم آریرمن.
آیریلیق اودو
مـاهـست نـمیدانـم ، خورشید رُخت یانـه
بـوآیریلیق اودونـا ، نیـچـه جـگریم یانـه
مـردم ز فـراق تو ، مـردم که هـمـه دانـند
عشق اودونهان اولماز، یانار دوشه جک جانه
سـودای رُخ لـیلـی ، شـد حـاصل مـا خیلی
مـجـنون کیمی واویلا ، اولدوم گینه دیوانـه
صـد تیـر زند بردل ، آن تورک کمان ابـرو
فـتنه لـی آلاگوزلـر ، چون اویخودن اویانـه
ای شاه شجاع الدین ، شمس الحق تـبـریـزی!
هـدف مـا منسجم ساختن روشنفـكـران، فرهنگيان و بالخصوص جوانان با استعداد و مردم با احساس افغانستان در زيـر يك سقـف واحد به خاطـر بـلـند بردن سطـح دانـش و رشـد فـرهـنـگ غـنامـنـد كـشور ميباشد.